Náttúrufræðingurinn - 1955, Blaðsíða 42

Tómas Tryggvason:
Innri gerð öskubaunanna
við Jarðbaðshóla
í fyrravetur dróst ég á það við Dr. Sigurð Þórarinsson að gjöra smá-
sjárathugun á svokölluðum öskubaunum, sem fundizt hafa í túffstöbh-
unum sunnan við Jarðbaðshóla í Mývatnssveit, en Sigurður telur, sem
kunnugt er (Náttúrufr., 22.árg., 1952, bls. 113—129 og 145—172 og
24. árg., 1954, bls. 97—103. — I greinum þessum eru myndir af ösku-
baunum í eðlilegri stærð.), að túffstabbar þessir hafi orðið til við ösku-
fall úr Hverfjalli, þegar það varð til.
Hér á landi er örðugt um aðstöðu til þess að gera góðar þunnsneiðar
af bergi, sem er jafn laust í sér og þessar öskubaunir. Ég sendi þess-
vegna nokkrar baunir til bergfræðistofnunar háskólans í Uppsölum í
Svíþjóð, og gerði „preparator“ stofnunarinnar, hr. Wallner, þunn-
sneið af baununum. í þunnsneiðinni eru heilir þverskurðir af sex
baunum, auk nokkurra, sem eru hálfeyddir i slípuninni.
Innri gerð flestra baunanna er þannig, að í miðri baun liggur all-
stórt korn úr gjallgleri (sideromelan), en umhverfis það er skipað
einu eða tveim lögum úr örsmáum glerkornum. Smáu kornunum er
i grófum dráttum raðað þannig, að lengsti kantur þe'irra fylgir brún
stóra kornsins eins og þau séu vafin utan um það.
í sumar baunirnar vantar stóra miðkornið, en þá eru glerkornin
samt ofurlítið stærri i miðjunni en utar í bauninni.
Yfirleitt eru baunimar ferskastar eða tærastar nær miðju, en nokk-
uð gruggaðar af útfellingum þegar utar dregur.
Jaðrar baunanna eru viðast hvar bryddir útfellingum úr silfur-
bergi. Gæti það bent til þess, að heitar jarðgufur hafi leikið um túff-
stabbana. Slíkt er eðlilegt, þegar þess er gætt, að túffstabbarnir þar
sem sýnishornið var tekið, liggja á jarðhitasvæði Jarðbaðshóla.
Þráðlaga minerall bindur saman glerkornin í baununum. Ljósbrot
hans er lágt og tvibrotið svo dauft, að þess gætir tæplega nema í sam-
stafa (convergent) ljósi. Þetta bindiefni virðist svipað og gerist í mó-
bergi almennt, en nákvæmar ákvarðanir á því eru mjög erfiðar.