Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 29

NÁTTÚ RUFRÆÐIN GU RIN N
21
skelfisk, þar á meðal krækling. Er þá um tvennt að ræða. í fyrsta
lagi smitun af völdum iðrasýkla. A henni er einkum hætta ef
kræklingurinn hefur verið tekinn úr óhreinum sjó, þar sem gætir
frárennslis frá bæjum eða borgum. Smitun á sér þó naumast stað,
nema kræklingurinn sé etinn hrár. í öðru lagi eitrun af völdum
gonyaulax-eiturs. Eitrið berst í kræklinginn í vissurn tegundum
skoruþörunga, sem hann étur, og er þetta einkurn algengt við austur-
strönd Norður-Ameríku. Eitrið þolir suðu, svo að litlu máli skiptir,
hvort kræklingurinn er etinn hrár eða soðinn. Það eru einkurn
Kanadamenn, sem rannsakað hafa skelfiskeitrunina. Er nú full-
sannað, að hámark af eitrinu i skelfiskinum við austurströnd Kanada
fellur saman við hámark af skoruþörungnum Gonyaulax tama-
rensis í sjónum. Árið 1961 var mælt magn af gonyaulax-eitri í krækl-
ingi við Bay of Fundy. í byrjun júní var hverfandi lítið af eitri í
kræklingnum, aðeins 38 p,g* í 100 g af fiski. í júní tók eitrið að vaxa,
en þá var sjávarhiti 7°C við yfirborðið. í fyrri liluta júlí er magnið
komið upp í 3.500 /rg/100 g og 24. júlí nær það hámarki 7.200
yug/100 g, en þá var tegundin Gonyaulax tamarensis einnig í há-
marki. Yfirborðshiti sjávar var þá 10°C. Um miðjan ágúst er þör-
ungurinn horfinn. Eiturmagnið í kræklingnum fór smátt og smátt
minnkandi. Síðari hluta ágúst var það enn 940 /rg/100 g. Síðari
hluta september 220 og í lok desember 190 /xg/100 g. Það skal tekið
fram, að í Bandaríkjunum og Kanada er talið óhætt að nota skelfisk
til matar, ef eiturmagn í honum er minna en 400 músaeiningar í
100 g af fiski, en 400 músaeiningar af gonyaulax-eitri eru 64 /xg.
Það er því sýnilegt, að kræklingurinn, sem rannsakaður var við
Bay of Fundy árið 1961 hefur verið hættulegur til manneldis frá
því um miðjan júní og fram yfir næstu áramót. Annars er það vitað,
að eitrið í skelfiskinum er mjög misjafnlega mikið eftir stöðum og
tíðarfari. Er það auðvitað rnagn þörungsins á skelfiskimiðunum, sem
gerir út um það.
í Evrópu hefur sjaldan verið getið um eitranir af völdum krækl-
ings. Mælt hefur verið gonyaulax-eitur í kræklingi í Oslófirði.
Árið 1962 fannst í júní-ágúst talsvert eiturmagn, en alltaf undir 400
me (músaeining) pr. 100 g. Yfirborðshiti þá 15—20°C. Árið 1964
mældist þarna: 4. maí 60 me, 19. maí 600, 28. maí 1600, 4. júní 900,
1 mikrogramm gg = i/iooo mg.