Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 14

6
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
varðveitt, að hægt sé með vissu að ákvarða þau sem skjaldlýs. Þar
sem þau eintök, er Windisch fann, eru glötuð, er ekki unnt að end-
urskoða ákvörðun hans á dýrunum.
Dýraleifar varðveitast mjög illa í jörðu á fslandi, á það ekki sízt
við um biágrýtissvæðin, enda eru þau kalksnauð, svo að bein og
aðrar feifar dýra leysast fljótlega upp.
Með tilliti til fundar steingerðra plantna í tertíerlögum á íslandi
látum við nægja að vísa til ritgerðar Friedrichs frá 1966, en hún fjall-
ar um hinar steingerðu plöntur frá Brjánslæk.
Jarðfrœðilegt yfirlit.
Mókollsdalur opnast út í Kollafjörð, sem gengur til vesturs úr
Hrútafirði (1. mynd). Hrútagil og fundarstaður sá, sem fannst sumar-
ið 1967 eru í austurhlíðum dalsins, í um það bil 340 m hæð yfir sjó,
og 5,5 km suðvestan við bæinn Stóra Fjarðarhorn.
Steingervingalögin í Mókollsdal eru að mestu gerð úr túffi (harðn-
aðri gosösku), og skiptast þar á hörð og nokkuð lin túfflög, svo sem
sjá má á 2. mynd, en á henni er sýnt snið af lagasyrpunni í Mókolls-
dal. I túffinu eru bæði plöntuleifar (einkiun blöð) og skordýraleif-
ar. Eftir flestu að dæma er hér um að ræða lög, sem setzt Jiafa til í
vatni. Kísilþörungar (diatomea), sem finnast í lögunum, benda til
þess, að um ferskt vatn hafi verið að ræða, þar sem gnægð var Ijóss
og súrefnis. Túffið gefur til kynna, að lögin hafi myndazt í ná-
grenni virks eldfjalls, sem rutt hafi úr sér miklu magni af ösku, en
hún olli því, að hin góðu lífsskilyrði í vatninu rofnuðu á stundum.
Hvers konar vötn er að finna á ungu eldfjallasvæði? Það getur
meðal annars verið um að ræða vötn í sprengigígum, vötn mynd-
uð við misgengi jarðlaga, vötn mynduð við landsig ásamt vötnum,
sem geta myndazt við það, að hraunstraumar stífla ár. Hvað Mókolls-
dal viðvíkur virðast túfflögin gefa til kynna, að þar liafi verið um
vatnsstæði að ræða, sem myndazt hafi í tengslum við eldsnmlrrot.
Um miðbils. Kollafjarðarsvæðisins er talsvert magn af móbergi og
bólstrabrotabergi, sem bendir til þess, að hér hafi verið askja (cald-
era) endur fyrir löngu. Er nærtækast að ætla, að túfflögin í Mókolls-
dal eigi rætur sínar að rekja til þessarar öskju. Einnig er vert að geta
þess hér, að Mókollsdalur liggur skammt austan við Króksfjarðar-
eldstöðina (sjá Hald, Noe- Nygaard og Pedersen, 1971). Lega dals-
ins í nágrenni eldstöðvarinnar gæti bent til þess, að eittlrvert sam-