Náttúrufræðingurinn - 1972, Side 10

88
NÁTTÚRÚFRÆÐIN GURINN
Kirkjufellsgosið hefur framleitt mun meira hraunmagn en Blá-
hnúksgosið. Auk Kirkjufells tilheyra j>ví fjallsranarnir, sem ganga
frá Kirkjufelli suðvestur í Barm beggja megin Halldórsgils (3. mynd).
Líklega hefur gosið hér á tveim samsíða sprungum nálægt þriggja
km löngum og verið einungis um einn km á milli þeirra. 1 Kirkju-
felli hefur hraunmagnið nægt til að fylla kvosina á milli sprungn-
anna eða öllu heldur hryggjanna, sem hlóðust upp yfir jreim.
Beggja megin við bílaslóðina, sem liggur frá Kirkjufellsósi inn í
Illagil, er ljósleit perlusteinsmyndun, sem varla fer framhjá neinum
svo notalega sem ltún stingur í stúf við svart, lagskipt móbergið, sem
undir liggur. Þessi perlusteinsmyndun skiptir tugum metra á þykkt.
Hún er gróflega lagskipt, og hrafntinnukenndir steinmolar í henni
eru núnir eftir vatnsflutning. Bendir það til, að hún sé í heild að-
flutt, líklega með hlaupum frá Kirkjufellsgosinu.
Líparítmyndanir frá gosum í jökli eru algengar í megineldstöðvum
jökultímans, sem hófst hér á landi fyrir um Jrrem milljónum ára.
Náma Sementsverksmiðjunnar í Hvalfirði er j>ess konar myndun,
sömuleiðis perlusteinsmyndanir í Bæjargili hjá Húsafelli og í Strútn-
um. Frá yngstu tímum eru Prestahnúkur, Sleggja í Hengli og liparít-
fjöllin við Mývatn. Yfirleitt hefur komið í ljós, að há og brött líparít-
fjöll frá yngstu tímum eru mynduð í jökli, þar sem líparítið hefur
lirúgazt upp í gúla vegna aðhalds jökulsins.
Nútíma gosmyncLanir — hrafntinnuhraun og öskulög.
Hrafntinnuhraunin frægu koma fyrir á um 5 km breiðu belti, sem
liggur NA—SV yfir Torfajökulssvæðið vestanvert. Lega hraunanna
er sýnd á tveimur kortum (3. og 4. mynd). Þar sést greinilega, að
upptökin fylgja línum með NA—SV stefnu. Nokkurn veginn víst er,
að ]>au hraun, sem mynda hverja röð, hafa komið upp svo til sam-
tímis, þannig að almennt rnyndi talið eitt gos. Séu hrafntinnuhraun-
in skoðuð í þessu Ijósi, er tala gosanna ef til vill ekki nema fjögur,
þótt einstök hraun skipti tugum.
Rennslishættir hrauna fara eftir seigju kvikunnar. Seig bergkvika
er jafnan kísilsýrurík, og berg, sem myndast úr henni, því oft kallað
súrt eða ísúrt eftir Jiví, hversu mikið kísilsýrumagnið er. Hrafn-
tinnuhraunin á Torfajökulssvæðinu eru að nokkrum undanskild-
um súr, með kísilsýruinnihaldi yfir 66% skv. niðurstöðum Karls
Grönvolds, jarðfræðings, sem hefur efnagreint þau flest. Aðeins tvö