Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 10

Náttúrufræðingurinn - 1972, Page 10
88 NÁTTÚRÚFRÆÐIN GURINN Kirkjufellsgosið hefur framleitt mun meira hraunmagn en Blá- hnúksgosið. Auk Kirkjufells tilheyra j>ví fjallsranarnir, sem ganga frá Kirkjufelli suðvestur í Barm beggja megin Halldórsgils (3. mynd). Líklega hefur gosið hér á tveim samsíða sprungum nálægt þriggja km löngum og verið einungis um einn km á milli þeirra. 1 Kirkju- felli hefur hraunmagnið nægt til að fylla kvosina á milli sprungn- anna eða öllu heldur hryggjanna, sem hlóðust upp yfir jreim. Beggja megin við bílaslóðina, sem liggur frá Kirkjufellsósi inn í Illagil, er ljósleit perlusteinsmyndun, sem varla fer framhjá neinum svo notalega sem ltún stingur í stúf við svart, lagskipt móbergið, sem undir liggur. Þessi perlusteinsmyndun skiptir tugum metra á þykkt. Hún er gróflega lagskipt, og hrafntinnukenndir steinmolar í henni eru núnir eftir vatnsflutning. Bendir það til, að hún sé í heild að- flutt, líklega með hlaupum frá Kirkjufellsgosinu. Líparítmyndanir frá gosum í jökli eru algengar í megineldstöðvum jökultímans, sem hófst hér á landi fyrir um Jrrem milljónum ára. Náma Sementsverksmiðjunnar í Hvalfirði er j>ess konar myndun, sömuleiðis perlusteinsmyndanir í Bæjargili hjá Húsafelli og í Strútn- um. Frá yngstu tímum eru Prestahnúkur, Sleggja í Hengli og liparít- fjöllin við Mývatn. Yfirleitt hefur komið í ljós, að há og brött líparít- fjöll frá yngstu tímum eru mynduð í jökli, þar sem líparítið hefur lirúgazt upp í gúla vegna aðhalds jökulsins. Nútíma gosmyncLanir — hrafntinnuhraun og öskulög. Hrafntinnuhraunin frægu koma fyrir á um 5 km breiðu belti, sem liggur NA—SV yfir Torfajökulssvæðið vestanvert. Lega hraunanna er sýnd á tveimur kortum (3. og 4. mynd). Þar sést greinilega, að upptökin fylgja línum með NA—SV stefnu. Nokkurn veginn víst er, að ]>au hraun, sem mynda hverja röð, hafa komið upp svo til sam- tímis, þannig að almennt rnyndi talið eitt gos. Séu hrafntinnuhraun- in skoðuð í þessu Ijósi, er tala gosanna ef til vill ekki nema fjögur, þótt einstök hraun skipti tugum. Rennslishættir hrauna fara eftir seigju kvikunnar. Seig bergkvika er jafnan kísilsýrurík, og berg, sem myndast úr henni, því oft kallað súrt eða ísúrt eftir Jiví, hversu mikið kísilsýrumagnið er. Hrafn- tinnuhraunin á Torfajökulssvæðinu eru að nokkrum undanskild- um súr, með kísilsýruinnihaldi yfir 66% skv. niðurstöðum Karls Grönvolds, jarðfræðings, sem hefur efnagreint þau flest. Aðeins tvö

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.