Náttúrufræðingurinn - 1975, Blaðsíða 43

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
167
þessi hitastigull er framlengdur niður á mikið dýpi kemur í ljós
að granít gæti bráðnað á 7 km dýpi og basalt bráðnar á dýptarbil-
inu 8-16 km. Guðmundur Pálmason hefur einnig kannað þykkt
jarðskorpunnar á þessu svæði með jarðsveiflumælingum. Svo virðist
sem basalt geti bráðnað í neðsta hluta jarðskorpunnar, á mörkum
skorpu og möttuls. Hitastigulsmælingamar benda því til þess, að
Hekluberg gæti myndast við deilibráðnun jarðskorpunnar. Hver
er þá samsetning jarðskorpunnar undir Heklu? Á grundvelli
landrekskenningarinnar hefur Guðmundur Pálmason reiknað út
feril basalthrauna sem upp koma á sprungubelti, þar sem landrek
á sér stað til beggja hliða. Basaltlagið grelst smám saman undir
öðrum lögum, sem á það renna, en færist jafnframt lúshægt burt
frá sprungubeltinu. í aðalatriðum segir kenningin, að basalt sem
rann á Þingvallasvæðinu fyrir 10 milljónum ára síðan liggur nú á
mörkum skorpu og möttuls undir Heklu.
Eitt af þeim vandkvæðum, sem um var getið í sambandi við kenn-
inguna um kristaldiffrun var kalíuminnihald Heklubergs. Kalíum-
innihaldið var of lágt til að basaltið í umhverfi Heklu gæti verið
móðurkvika bergsins. Ef basaltskorpan undir Heklu er af sömu
gerð og það basalt, sem nú kemur þar upp sem hraun, er enginn
vandi leystur með því að útskýra uppruna Heklubergs á grund-
velli deilibráðnunar. Kalíummagn móðurbergsins verður að vera
í samræmi við kalíummagn Heklubergs. Þessi vandi leysist farsæl-
lega, ef jarðskorpan undir Heklu er gerð úr basalti með sömu sam-
setningu og þau hraun, sem nú koma upp á sprungubeltinu frá
Langjökli til Reykjaness.
Kristján Sæmundsson hefur sett fram kenningu þess efnis, að
eystra gosbeltið sé mun yngra en það vestra. Að hans dómi hefst
eldvirkni á eystra beltinu fyrir 4 milljónum ára síðan, en það vestra
hefur verið virkt frá upphafi íslands. Jarðskorpan er klofin um
vestra gosbeltið. Frá því mjakast skorpuhlutarnir til austurs og
vesturs. Jarðskorpan, sem liggur austan við vestra gosbeltið mjakast
óbrotin yfir suðurhluta eystra gosbeltisins. Þegar skorpuplatan fjar-
lægist vestra gosbeltið kólnar hún smám sarnan en hitnar aftur,
þegar hún mjakast ylir eystra beltið.
Guðmundur Pálmason hefur reiknað út varmaástand plötunnar
á þessari leið og kemst að þeirri niðurstöðu, að hitastig í plötunni
á ýmsum stöðum og útreiknað varmatap plötunnar komi heim og