Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1975, Page 43

Náttúrufræðingurinn - 1975, Page 43
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 167 þessi hitastigull er framlengdur niður á mikið dýpi kemur í ljós að granít gæti bráðnað á 7 km dýpi og basalt bráðnar á dýptarbil- inu 8-16 km. Guðmundur Pálmason hefur einnig kannað þykkt jarðskorpunnar á þessu svæði með jarðsveiflumælingum. Svo virðist sem basalt geti bráðnað í neðsta hluta jarðskorpunnar, á mörkum skorpu og möttuls. Hitastigulsmælingamar benda því til þess, að Hekluberg gæti myndast við deilibráðnun jarðskorpunnar. Hver er þá samsetning jarðskorpunnar undir Heklu? Á grundvelli landrekskenningarinnar hefur Guðmundur Pálmason reiknað út feril basalthrauna sem upp koma á sprungubelti, þar sem landrek á sér stað til beggja hliða. Basaltlagið grelst smám saman undir öðrum lögum, sem á það renna, en færist jafnframt lúshægt burt frá sprungubeltinu. í aðalatriðum segir kenningin, að basalt sem rann á Þingvallasvæðinu fyrir 10 milljónum ára síðan liggur nú á mörkum skorpu og möttuls undir Heklu. Eitt af þeim vandkvæðum, sem um var getið í sambandi við kenn- inguna um kristaldiffrun var kalíuminnihald Heklubergs. Kalíum- innihaldið var of lágt til að basaltið í umhverfi Heklu gæti verið móðurkvika bergsins. Ef basaltskorpan undir Heklu er af sömu gerð og það basalt, sem nú kemur þar upp sem hraun, er enginn vandi leystur með því að útskýra uppruna Heklubergs á grund- velli deilibráðnunar. Kalíummagn móðurbergsins verður að vera í samræmi við kalíummagn Heklubergs. Þessi vandi leysist farsæl- lega, ef jarðskorpan undir Heklu er gerð úr basalti með sömu sam- setningu og þau hraun, sem nú koma upp á sprungubeltinu frá Langjökli til Reykjaness. Kristján Sæmundsson hefur sett fram kenningu þess efnis, að eystra gosbeltið sé mun yngra en það vestra. Að hans dómi hefst eldvirkni á eystra beltinu fyrir 4 milljónum ára síðan, en það vestra hefur verið virkt frá upphafi íslands. Jarðskorpan er klofin um vestra gosbeltið. Frá því mjakast skorpuhlutarnir til austurs og vesturs. Jarðskorpan, sem liggur austan við vestra gosbeltið mjakast óbrotin yfir suðurhluta eystra gosbeltisins. Þegar skorpuplatan fjar- lægist vestra gosbeltið kólnar hún smám sarnan en hitnar aftur, þegar hún mjakast ylir eystra beltið. Guðmundur Pálmason hefur reiknað út varmaástand plötunnar á þessari leið og kemst að þeirri niðurstöðu, að hitastig í plötunni á ýmsum stöðum og útreiknað varmatap plötunnar komi heim og

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.