Náttúrufræðingurinn - 1977, Page 6

átti ekki miklu fylgi að fagna fyrr en
á allrasíðustu árum, og þá einkum
eftir að enski jarðfræðingurinn G. P.
L. VValker vakti hana upp. Niðurstöð-
ur skjálftamælinga hér á landi sýna,
að jarðskorpan er lagskipt og liafa
fundist 5 aðallög. I lagi 3 er út-
breiðsluhraði P-bylgna (langbylgna)
6.4 km/sek og er það talið rnyndað
að mestu leyti úr innskotum. Mesta
dýpi á þetta lag er um 10 km, en
Walker telur sennilegt, að í innskot-
unum í Lóni og Hornafirði sé hrein-
lega rofið niður á það, og gabbróið
sé liluti af því.
Aftarlega í ritgerð sinni frá 1929
getur Steinn um nýjan fundarstað
sjávarsets nteð steingervingum frá
plíósen, um það bil 1 km fyrir sunn-
an Köldukvísl á vestanverðu Tjör-
nesi. Fram að þessu var ekki vitað um
sjávarsetlög frá þessum tíma fyrir
sunnan Köldukvísl.
Áhugi Steins beiudist nú æ meir að
jarðvegsfræði og liggja eftir hann tvær
ritgerðir um þau efni. Báðar grein-
arnar birtust árið 1931 og er önnur
þeirra rituð á íslensku og fjallar um
jarðveg á Vestfjörðum. Þar benti
Steinn m. a. á, að móhellu er hvergi
að finna á Vestfjörðum, né fokmold
líka þeirri að byggingu og efnasam-
setningu, er þekur önnur héruð lands-
ins. Ennfremur benti hann á, að
mýrajarðvegur á Vestfjörðum er til
muna fátækari af steinefnum og því
seinteknari til ræktunar en mýrar í
fokmoldarhéruðum landsins. Það er
og athyglisvert, að Steinn gerði sér
ljóst, að flest leirlögin í millilögum
blágrýtismyndunarinnar eru að upp-
runa fornar jarðvegsmyndanir, sem
mynduðust á hvíldartímum milli gosa.
Ritgerð Steins um fokjarðveg á ís-
landi — Lössbildung auf Island — er
ítarlegasta grein hans um jarðfræði
og var hún gefin út af Vísindafélagi
íslendinga sama árið og grein hans
um jarðveg á Vestfjörðum var prent-
uð. í þessari ritgerð fjallaði Steinn
um rannsóknir sínar á íslenskum fok-
jarðvegi, rnyndun lians og efnasam-
setningu. íslenskur fokjarðvegur er að
mestu gerður úr bergmylsnu, sem
myndast er vindsvörfun og frost-
þensla, ásamt jökulsvörfun, árrofi og
sjávarrofi kvarna utan úr berginu.
Einnig er í jarðveginum mikið af eld-
fjallaösku og vikri, sem hefur dreifst
yfir landið eftir vindátt meðan á gos-
um stóð. Eftir nákvæma lýsingu á ís-
lenskum lokjarðvegi dró Steinn þá
ályktun, að hér væri ekki um löss að
ræða — í strangri merkingu orðsins —
heldur sjálfstæða jarðvegsgerð, fá-
tæka af kalki og kvarsi, en auðuga af
móbergsgleri. Grein þessi er merkt
tillag í jarðvegsfræði landsins og sýnir
vel þá nákvæmni, sem Steinn tarndi
sér í vinnubrögðum.
Steinn ritaði einnig alhnargar
blaðagreinar, þar sem jarðfræði og
margvísleg önnur málefni fléttast
saman. Þannig eru t. d. ferðapistlar
hans, sem birtust í Vesturlandi árið
1932, nær allir með jarðfræðilegu
ívafi. Steinn birti því miður ekkert
um jarðfræðirannsóknir sínar eftir
1932, en í snyrtilega frágengnum dag-
bókum hans er geymdur ómetanlegur
fróðleikur, einkum uin jarðfræði Vest-
fjarða.
Steinn var ágætlega ritfær, talaði
gott mál og var vel hagmæltur. Hann
var mikill fræðari. Sá sem þessar lín-
ur skrifar var nemandi Steins bæði í
6