Náttúrufræðingurinn - 1977, Qupperneq 24

Erling Ólafsson:
Maríudeplugengdar
í NV-Evrópu verður vart á íslandi
Maríubjalla er samheiti yfir bjöllur
af ættinni Coccinellidae (maríubjöllu-
ætt). Af þeim eru þekktar allt að 5000
tegundir í heiminum (Imms, 1957).
Sumar tegundanna eru vel þekktar og
vinsælar meðal almennings, og í ýms-
um löndum eru þær kenndar við
Maríu mey. Maríubjöllur eru margar
hverjar mjög fallegar, og flestum er
kunnugt um, hversu nytsamlegar þær
eru. Flestar þeirra nærast einkum á
blaðlúsum og skjaldlúsum, sem eru
miklir skaðvaldar á gróðri, ekki síst á
ræktuðum plöntum, sem afkoma
mannsins byggist á að miklu leyti.
Á íslandi eru aðeins tvær tegundir
þessarar ættar, maríutítla (Scymnus
limonii Don.) og maríuhæna (Coccin-
ella undecimpunctata L.). Báðar teg-
undirnar eru auðþekktar. Sú fyrr-
nefnda er mjög lítil, eins og nafnið
bendir til, aðeins um 2 mm á lengd
og með einn aflangan, rauðan flekk
á hvorum skjaldvæng (mynd 1A).
Hún finnst á láglendi um land allt,
en vegna smæðarinnar verður hennar
lítt vart. Maríuhænan er stærri, um 4
mm á lengd. Höfuðið er svart með
tvo litla, ijósa díla á enninu, háls-
skjöldur svartur með hvíta eða rauð-
leita bletti á framhornunum, en
skjaldvængir rauðir með samtals 11
svarta Hletti, eins og latneskt heiti teg-
undarinnar bendir til. Strangt tekið
eru blettirnir á íslenskum maríuhæn-
um þó færri, þar sem þeir liafa runn-
ið saman að meira eða minna leyti
og mynda óreglulegar svartar skellur
(mynd 1B). bessi samruni blettanna
er mjög mismunandi eftir einstakling-
um, en algengt er, að átta blettir
rnyndi fjórar skellur, eins og sýnt er
á mynd 1B. Utan íslands er jretta af-
brigði af tegundinni (Coccinella un-
decimpunctata conflua Don.) einkurn
að finna í norðanverðri Skandinavíu
og einnig á Bretlandseyjum (Larsson
og Gígja, 1959). Hugsanlegt er, að
samband sé á milli litar og veðurfars.
Mörg dæmi eru lil þess, að tegundir,
sem eru ljósar eða hafa ljósa bletti í
suðlægum löndum, nryndi dökk af-
brigði eða afbrigði með nrinni ljósa
bletti í norðlægunr og köldum lönd-
unr. Þetta fyrirbæri, senr er algengt
hjá íslenskum skordýrum, hefur verið
skýrt á mjög sannfærandi lrátt. Skor-
dýr eru dýr með misheitt blóð, og er
athafnasemi þeirra því mjög háð geisl-
un sólar. Dökkt yfirborð gerir þeinr
Náttúrufræðingurinn, 46 (3), 1976
134