Náttúrufræðingurinn - 1977, Page 47

hrauniS ránri, hiigsaniega aÖ eln-
liverju leyti um leið og í Seyðishólum,
en þó eftir að gjallið myndaðist. Þessi
tvö hraun renna víða alveg saman og
bergfræðilega er ekki hægt að sjá
nokkurn mun á þeim. Mörk Kerhóls-
hrauns eru aðeins lauslega áætluð á
1. og 2. mynd og sýna raunar aðeins
þann liluta Kerhólshrauns, sem ör-
ugglega er frá Kerhólsgíg komið.
Nú er auðvelt að sýna fram á, að
Tjarnarhólahraun hefur runnið eftir
að Seyðishólagjallið féll, en fyrr en
Kerhólshraunið, en hins vegar eru
mörk á milli Tjarnarhóla- og Seyðis-
hólahrauna mjög óglögg og ekki hægt
að segja tii um hvor hraunstraumur-
inn er eldri. Því er ljóst, að þrjár
stærstu eldstöðvanna í Grímsnesi,
Seyðishólar, Kerhóll og Tjarnarhólar
(og þar með Kerið) hafa gosið svo að
segja samtímis. Með hliðsjón af
reynslu manna af eldgosum í Surtsey
og Heimaey og fleiri stöðum má hugsa
sér, að liðið hafi nokkrar vikur eða
mánuðir á milli gosa í þessum þreni-
ur eldstöðvum. Aldursgreining á Ker-
hólshrauni (sjá síðar) sýnir þess vegna
einnig aldur gosa í Seyðishólum og
Tjarnarhólum. Þar sem Seyðishóla-
gjaillð hefur borist svo víða, þá er
það gott leiðarlag við aldursákvörðun
á nærliggjandi hraunum.
Þess ber að geta í þessu sam-
bandi, að ekki liefur fundist neitt
gjóskulag, sem hægt er að rekja til
sprengigosa í Kerinu (sbr. Sveinn
Jakobsson, 1966 og Noll, 1967), þótt
ýmsir eldfjallafræðingar hafi haldið
því fram, að Kerið sé dæmigerður
sprengigígur (explosive crater, maar).
Það er auðsætt, að ekki hefur mynd-
ast meiri gjóska í gosinu í Kerinu en
þegar venjulegur gjallgígur verður til.
Þar sem Kerið er nú hefur upphaf-
lega verið allstór gjallgígur (Sv. Jak-
obsson, 1966 og Noll, 1967) og hefur
verulegur hluti (hugsanlega 40—50%)
af Tjarnarhólahrauninu einmitt
runnið úr Kerinu. Ég tel, eftir að
hafa skoðað þessa eldstöð á ný, að
mun auðveldara sé að skýra Kerið
sem „collapse crater“. Gígurinn eins
og hann lítur út nú hefur sennilega
orðið til þannig, að kvikutjörn sem
stóð í liinum upprunalega gjallgíg
hefur skyndilega sogast niður, hugsan-
lega vegna goss í syðsta gígnum, sem
stendur nokkuð lægra, og hafi það
haft hrun í för með sér.
Jarðvegssnið
Allmörg jarðvegssnið hafa verið
mæld til athugunar á gjóskulögum
(öskulögum) í Grímsnesi. Voru nokk-
ur þeirra notuð til að ákvarða aldur
gjósku og hrauns úr Seyðishólum, Sel-
hólshrauns syðra og Rauðhólshrauns
(við Klausturhóla) í fyrrnefndri rit-
gerð í Acta Nat. Isl. II 6, 1966. Var
þar getum að því leitt, að þessi hraun
og eins hin hraunin hefðu myndast
fyrir unr 5000—6000 árum, og að
hraunin liefðu öll myndast svo til
samtímis. Var Grímsnesgosum þar
líkt við Mývatnselda 1724—1729
(1746). Guðmundur Kjartansson hafði
áður kornist að þeirri niðurstöðu í Ár-
nesingasögu sinni (1943), að hraunin
hefðu komið upp í sarna eldgangi.
Aldursgreiningin á hraununum var
byggð á afstöðu til hinna ljósu Heklu-
gjóskulaga H;i og Hg, sem Sigurður
Þórarinsson hafði góðfúslega staðfest,
að þarna væru fyrir hendi. Allmörg
157