Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1991, Síða 63

Náttúrufræðingurinn - 1991, Síða 63
Páll Einarsson J arðskj álftabylgj ur INNGANGUR Þegar jarðskorpan brotnar eða önn- ur snögg hreyfing verður í jörðinni berast bylgjur frá upptökunum í allar áttir. Ef bylgjurnar eru sterkar finnum við þær sem titring, jarðskjálfta, en oftar eru þær svo veikar að þær koma einungis fram á jarðskjálftamælum. Bylgjurnar bera með sér upplýsingar um atburðinn sem hratt þeim af stað og efnið sem þær bárust um. Það er viðfangsefni jarðskjálftafræðinga að ráða í þessar upplýsingar. Finna má, til dæmis, hvort atburðurinn var sprenging eða misgengishreyfing, og þá hvers konar misgengishreyfing. Megnið af því sem vitað er um innri gerð jarðar er byggt á rannsóknum á jarðskjálftabylgjum sem farið liafa gegnum hana. í þessari grein verður gefið yfirlit um helstu tegundir skjálftabylgna sem koma við sögu. Til þæginda fyrir þá sem vilja lesa sér frekar til fylgir orðalisti yfir helstu hugtökin með enskri þýðingu. Að- gengilega umfjöllun um jarðskjálfta- bylgjur má t.d. finna í bók Bolt (1982). FJAÐRANDI EFNI - FJAÐURBYLGJUR Jarðskjálftabylgjur eru stundum kallaðar fjaðurbylgjur því þær breið- ast út í fjaðrandi efnum. Efni er kall- að fjaðrandi ef aflögun þess fylgir kraftur eða spenna sem er í réttu hlut- falli við aflögunina. Hlutfallsstuðlarn- ir nefnast fjaðurstuðlar. Því hærri sem þeir eru því meira viðnám veitir efnið gegn aflögun, þ.e. því stífara er það. Stál hefur til dæmis hærri fjaðurstuðla en gúmmí, vatn hærri stuðla en loft. Öll þessi efni eru fjaðrandi og geta borið fjaðurbylgjur. Lítum á aflögunina í nágrenni lít- illar efnisagnar sem ýtt er úr jafn- vægisstöðu sinni og síðan látin laus. Á hana verkar nú kraftur sem leitast við að toga hana aftur til jafnvægis- stöðunnar. Hún verður fyrir hröð- un og hefur náð nokkrum hraða þeg- ar hún nálgast jafnvægisstöðuna. Vegna tregðu sinnar stöðvast hún ekki í jafnvægisstöðunni. Hún heldur áfram og sveiflast til gagnstæðrar áttar. Aftur verkar á hana fjaður- kraftur til baka, í átt til jafnvægisstöð- unnar. Þannig heldur hún áfram að sveiflast fram og til baka um jafn- vægisstöðuna þar til aðrir kraftar s.s. núningskraftar stöðva hana. En þessi efnisögn er ekki einsömul. Milli henn- ar og nágranna hennar verka kraft- ar. Sveifla hennar hefur því áhrif á nærliggjandi efniseindir og þær taka að sveiflast líka. Sveifluhreyfingin breiðist þannig út og bylgja fer um efnið. Utbreiðsluhraði bylgjunnar er háður fjaðurstuðlum efnisins og eðl- ismassa þess. Hraðinn er að öðru jöfnu meiri eftir því sem efnið er stíf- ara. Náttúrufræöingurinn 61 (1), bls. 57-69, 1991. 57
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.