Náttúrufræðingurinn - 1991, Síða 65

1. mynd. Skýringarmynd af hreyfingum efnisagna þegar P-bylgjur (A) og S-bylgjur (B)
ganga yfir. (Úr Boit (1982)). Particle motion in the two types of seismic body waves, P-
waves (A) and S-waves (B).
Eðli sínu samkvæmt berst S-bylgja
eingöngu um efni sem getur svignað.
Vökvi er fjaðrandi efni, en eingöngu
gagnvart þrýstingi. Hann getur því
flutt P-bylgjur en ekki S-bylgjur.
Þessa eiginleika er m.a. hægt að nota
til að ganga úr skugga um að möttull
jarðar er úr föstu efni niður á 2885 km
dýpi. Þar fyrir neðan tekur við jarð-
kjarninn, en ytri hluti hans er úr fljót-
andi efni. I jarðskorpunni eða möttl-
inum undir sumum eldstöðvum hafa
fundist svæði þar sem S-bylgjur berast
illa eða ekki í gegn. Þetta má líta á
sem vísbendingu um bráðið efni eða
kvikuhólf (Sanford og Páll Einarsson,
1982, Páll Einarsson, 1978). Hér á
landi er það áberandi hve illa S-bylgj-
ur berast um þau lög sem liggja næst
undir jarðskorpunni. Einnig er þar
hlutfall milli hraða P- og S-bylgna
óvenjulega hátt. Þetta má túlka þann-
ig að efnið þar sé í hlutbráðnu ástandi
(Gebrande o. fl. 1980). Ýmsar fleiri
vísbendingar eru um að óvenjulegt
ástand ríki undir íslandi. P-bylgjur frá
fjarlægum jarðskjálftum verða fyrir
nokkurri seinkun á leið sinni til
íslands ef miðað er við löndin um-
hverfis. Rannsóknir Kristjáns
Tryggvasonar o. fl. (1983) á þessari
seinkun sýndu að bylgjuhraðinn er
lægri en hann ætti að vera allt niður á
um 300 km dýpi.
59