Fréttablaðið - 15.05.2009, Blaðsíða 45

FÖSTUDAGUR 15. maí 2009 21
UMRÆÐAN
Jón Kristjánsson
skrifar um Drauma-
landið
Nú er verið að sýna myndina Drauma-
landið í kvikmynda-
húsum og ég var einn
af þeim sem fóru í bíó.
Mér lék nokkur for-
vitni á að sjá myndina,
ekki síst vegna þess
að ég var að hluta til þáttakandi
í þeirri atburðarás sem verið er
að lýsa. Ég var einn af þeim þrem
fjórðu hlutum þingmanna sem
samþykktu Kárahnúkavirkjun og
studdu uppbygginguna á Reyðar-
firði.
Ég keypti bókina Drauma-
landið á sínum tíma og las hana.
Þess vegna kom myndin mér ekki
á óvart. Hins vegar get ég ekki
látið hjá líða að láta mitt álit á
henni í ljós.
Draumalandið er kynnt sem
heimildarmynd. Þetta er ágæt-
lega gerð kvikmynd enda eru
fagmenn að verki, hvort sem um
er að ræða myndatöku, textagerð
eða klippingu efnis úr fréttum
eða annars staðar frá. Hins vegar
er myndin að mínum dómi fyrst
og fremst áróðursmynd. Hún
þjónar sínum tilgangi sem slík.
Hún dregur fram málstað þann
sem aðstandendur hennar eru að
berjast fyrir, en það er langt í frá
að hún dragi upp heildarmynd af
framvindu mála, á þann hátt sem
ég hélt að heimildarmyndir ættu
að gera. Efnismeðferðin er ekki
mjög sanngjörn, svo vægt sé til
orða tekið. Annars verð ég að við-
urkenna að ég kann ekki að draga
markalínur milli heimildar-
mynda og áróðursmynda, en eigi
að síður er vissa mín að Drauma-
landið flokkast undir
vel gerðan áróður. Ég
vil nefna nokkur atriði
sem þessu marki eru
brennd.
Hallað réttu máli
Í fyrsta lagi er lögð
mikil áhersla á það í
myndinni að stjórn-
málamenn sjái ekk-
ert annað en stórvirkj-
anir sem undirstöðu
atvinnulífsins og vilji
virkja allt virkjanlegt
afl á Íslandi, þar með talið Detti-
foss og Gullfoss svo dæmi séu
nefnd. Þarna er mjög hallað réttu
máli svo ekki sé meira sagt.
Ég hef ekki hitt þann stjórn-
málamann sem ekki reiknar
með því að af umhverfisástæðum
þurfi að slá af varðandi virkjunar-
kosti. Ég hef ekki heldur orðið
var við það nú að virkjun í
Jökulsá á Fjöllum sé á döfinni
hvað þá Gullfoss, hvað sem ein-
hverjum bæklingum um virkj-
anlega orku líður. Ég tók þátt í
því sjálfur sem settur umhverfis-
ráðherra að kveða upp úrskurð
um Þjórsárver og þá var lögð
nokkur hugsun og vinna í það
hvernig mætti hlífa þeim, og
mér er ekki kunnugt um að það
hafi staðið til nú í seinni tíð að
sökkva þeim. Ekkert var getið
um þetta í myndinni. Mér er líka
ókunnugt um þann stjórnmála-
mann sem telur að allt atvinnu-
líf landsmanna eigi að byggjast
upp á stóriðju.
Í öðru lagi var aðbúnaður
starfsmanna á virkjunarstað
afgreiddur þannig að öll lög og
reglur hefðu verið brotin og sú
mynd sem áhorfendur sáu var úr
gámi þar sem troðið hafði verið
inn borði og nokkrir verkamann
sátu þar við þröngan kost, þar
á meðal einn sem klæddur var
í plastpoka til fótanna. Vissu-
lega var ekki allt eins og það átti
að vera í upphafi framkvæmd-
anna hvað aðbúnað snertir, en
þessi mynd var víðsfjarri raun-
veruleiknum, um það reglu-
verk, sem í gildi er um aðbúnað
á vinnustöðum. Löggjöf var m.a.
breytt til þess að herða reglur
um starfsmannaleigur. Vissu-
lega urðu hörmuleg slys á virkj-
unartímanum, enda voru þessar
framkvæmdir þær flóknustu og
erfiðustu sem gerðar hafa verið
hér á landi.
Óviðkunnanleg meðferð
Í þriðja lagi var mikil áhersla
lögð á það í myndinni að Alcoa
væri vafasamt fyrirtæki í meira
lagi, og klippt voru saman mynd-
brot frá Indlandi og Ástralíu til
þess að sanna það, auk þess sem
prófessor nokkur var fenginn til
vitnis. Ekkert var getið um það
hins vegar að fyrirtækið hefur
mér vitanlega farið eftir þeim
reglum hérlendis sem settar hafa
verið. Verksmiðjan á Reyðar firði
er traustur vinnuveitandi það
sem af er. Allur aðbúnaður þeirra
að fólki á byggingartímanum var
til fyrirmyndar og svo er enn.
Sérlega fannst mér óviðkunnan-
leg meðferðin á Guðmundi
Bjarnasyni fyrrverandi bæjar-
stjóra á Neskaupstað í myndinni.
Ég þekki þann ágætismann vel og
finnst það einkar óviðkunnanlegt
að láta liggja að því að hann sé
einhverskonar mútuþegi og verk-
færi Alcoa til þess að plata sak-
lausar sveitarstjórnir.
Í fjórða lagi eru dregin fram í
myndinni umhverfisáhrif virkj-
unarinnar, og þau eru vissulega
mikil. Önnur hlið þeirra, sú verri,
er dregin fram og Örn í Húsey
er meðal annars dreginn til vitn-
is um áhrif þess að taka jökul-
vatnið úr Jöklu. Það getur vissu-
lega valdið leirfoki við vissar
aðstæður og ekki ætla ég að gera
lítið úr því. Hins vegar fylgja
þessu einnig jákvæðir þættir.
Ég fór fyrir mörgum árum í leið-
angur með Erni að ánni þar sem
hann óttaðist að hún væri að
ryðja sér farveg yfir Húseyna og
austur í Lagarfljót. Ég býst við að
sú hætta sé ekki fyrir hendi leng-
ur, auk þess að vinna er hafin að
rækta upp lax í ánni. Ekkert af
þessu ratar inn í myndina. Önnur
hlið umhverfisáhrifanna er lónið
og það land sem fer undir vatn.
Ég er einn af þeim sem sjá eftir
því landi. Það er engin ástæða til
þess að draga fjöður yfir það. Ég
var hins vegar þeirrar skoðunar
að þessa fórn yrði að færa fyrir
annan ávinning sem af fram-
kvæmdinni er. Mér finnst hins
vegar bót í máli að aðrir hlutar
þessa risavaxna mannvirkis eru
neðan jarðar. Háspennulínur eru
ekki til prýði, þar sem þær eru,
en mikið er gert úr þeim í mynd-
inni eins og öllum neikvæðum
þáttum.
Ég gerði mér engar gyllivonir
um jákvæða meðferð á almenn-
ingi fyrir norðan og austan eða
stjórnmálamönnum í myndinni.
Stjórnmálamennirnir eru með-
höndlaðir með ummælum sem
yfirleitt eru klippt út úr lengri
viðtölum eða ræðum. Sérstök
áhersla var lögð á að sýna að Val-
gerður Sverrisdóttir flokksystir
mín og samstarfsmaður væri
afar höll undir Alcoa. Valgerður
vann að þessu máli af miklum
dugnaði eins og hennar var von
og vísa, með það að markmiði að
styrkja atvinnulíf þjóðarinnar.
Hvað fólkið fyrir norðan og
austan varðar, þá lifir það við
þann veruleika í atvinnumálum
að því finnst tilkoma fyrirtækis
sem hefur um 500 manns í fastri
atvinnu og nokkur fyrirtæki í
viðbót sem þjóna því sumum með
tugum manna í vinnu gleðilegur
atburður. Mér fannst sú gleði
lögð út á versta veg í myndinni.
Áróður verði að trúarbrögðum
Myndin hefur að geyma sorg-
legar senur af dýralífi við Háls-
lón, eins og gæs sem flýtur uppi
á hreiðri sínu. Það er dapurlegt
á að horfa eins og aðrar myndir
úr náttúrunni þar sem dýrin lifa
í hinum harða heimi, og lúta í
lægra haldi fyrir rándýrum og
náttúruöflunum. Myndin endar
hins vegar á senu af hreindýr-
um á Vestur öræfum á hröðum
flótta. Sá flótti er vissulega af
manna völdum og stafar af flug-
vél myndatökumannanna sem
fylgir þeim eftir í lágflugi.
Niðurstaða mín eftir að hafa
horft á Draumalandið er að
myndin sé vel gerð áróðursmynd
en víðs fjarri því að draga upp
sanngjarna heildarmynd af því
sem gerðist fyrir austan. Gall-
inn við áróðursmyndir er sá,
ekki síst ef þær eru vel gerðar
að efni þeirra fer smátt og smátt
að verða sannleikur. Það mætti
nefna mýmörg dæmi um slíkan
sannleika í seinni tíð. Hættan er
líka fólgin í því að hin einhliða
mynd áróðursins verði að trúar-
brögðum.
Höfundur er
fyrrverandi ráðherra.
JÓN KRISTJÁNSSON
Til fundar við Draumalandið
Annars verð ég að viðurkenna
að ég kann ekki að draga
markalínur milli heimildar-
mynda og áróðursmynda, en
eigi að síður er vissa mín að
Draumalandið flokkast undir
vel gerðan áróður.