Samvinnan - 01.04.1944, Side 4

SAMVINNAN
4. HEFTI
gengið inn í hreyfinguna til að svíkja þannig sam-
herja og félagsbræður. Fram yfir 1930 voru samvinnu-
menn á íslendi aldrei í vafa um, hvar þeir ættu vinum
eða óvinum að mæta.
En árið 1930 var stofnsettur hér á landi stjórnmála-
flokkur, sem beitti algerlega nýjum vinnubrögðum til
að ná óvenjulegu marki. Þetta var kommúnistaflokk-
urinn undir forustu Brynjólfs Bjarnasonar, sem stóð
aftur undir yfirstjórn kommúnistahreyfingarinnar
erlendis. Þessi flokkur fór ekki í launkofa með, að það
væri takmark hans að afnema frelsi og þingstjórn á
íslandi, koma sjálfstæðum atvinnurekstri á kaldan
klaka, en setja í þess stað rekstur bæjarfélaga og
ríkis. Ekki var íarið dult með, að flokkurinn teldi sér
leyfilegt að beita ýmsri lævísi eða ofbeldi til að ná
þessu takmarki, eftir því sem bezt ætti við í hvert
sinn.
Fyrstu árin, sem kommúnistar störfuðu opinberlega
hér á landi, sýndu þeir kaupfélögum og Sambandinu
alla þá óvild, sem þeir gátu framast sýnt nokkrum
andstæðingi. Létu þeir rigna yfir samvinnumenn fúk-
yrðum og bölbænum, eftir því sem andagift ræðu-
manna og höfunda leyfði. En þegar Hitler tók völd í
Þýzkalandi árið 1933, breytti yfirstjórn kommúnista-
hreyfingarinnar erlendis um vinnubrögð. Hér var ris-
inn á legg voldugur andstæðingur, sem taldi það höf-
uðverkefni sitt að stöðva framrás bolsevismans. For-
ustumenn kommúnistastefnunnar í Rússlandi töldu
sig að svo stöddu ekki nógu sterka til að afla sér op-
inberra andstæðinga í hverju lýðræðislandi. í stað
þess skyldi fara aðra leið. Kommúnistaflokkum út um
allan heim var boðið að látast vilja hefja bróðurlegt
samstarf við þá, sem áður höfðu verið taldir verstu
andstæðingar. Nú buðu kommúnistar hér á landi Al-
þýðuflokknum „samfylkingu“ móti „stríði og fasisma".
Síðan lýstu kommúnistar yfir, að þeir væru mjög ein-
læglega fylgjandi samvinnustefnunni og vildu hennar
veg og framgang í öllu. Að því búnu buðu kommún-
istar frjálslyndum miðflokkum samfylkingu, og að
lokum kom þar, að sjálft auðvaldið varð fyrir sömu
náð og hinir flokkarnir. Hafa kommúnistar í höfuð-
staðnum nú um stundarsakir verið beinir stuðnings-
menn Bjarna Benediktssonar borgarstjóra, og ekki
látið mörg eða mikil óánægjuorð falla í blaði sínu
um stjórn hans á málefnum bæjarins.
Skömmu eftir að yfirstjórn kommúnistaflokksins
hafði skipað fylgismönnum sínum í öllum löndum
að bjóða „samfylkingu", tók Jens Figved sér fyrir
hendur að stofna kaupfélag í Reykjavík. Gekk hann
að því verki með allmiklum dugnaði, og spratt Kron
upp úr þeim samfylkingartilburðum. Samvinnumenn
í Reykjavík, eða meirihluti þeirra, ákváðu að láta
kaupfélag það, sem þeir höfðu starfrækt um stund,
sameinast félagi Figveds. Með þessu var kommúnist-
um gefið sérstakt tækifæri til að sýna, að þeir gætu
að minnsta kosti á ópólitískum vettvangi unnið undir-
málalaust með fólki úr öðrum flokkum. Jens Figved
virðist líka hafa haft viðleitni í þesa átt, enda var vel
að honum búið af hálfu samvinnumanna. Löggjöfinni
um ábyrgðarskipulag kaupfélaganna var breytt á
þann hátt sem forustumenn kaupfélaganna töldu
henta, eins og málum er nú komið, en þessi breyting
var afar þýðingarmikil fyrir Kron. „Höfðatölureglan“
sem mikið hefir verið deilt um í landinu, var stórmik-
ils virði fyrir vaxandi kaupfélag í höfuðstaðnum. Þá
skipti miklu máli fyrir Kron, sem hafði heiman að frá
feðrum sínum fjölmennt lið en lítt æft um samheldni
í verzlunarmálum, að fá til samstarfs við sig vel
æfðan hóp reyndra samvinnumanna úr kaupfélagi
því, sem Helgi Lárusson veitti forstöðu. En öll þessi að-
staða hafði engin áhrif á kommúnistaflokkinn. Við
allar kosningar í félaginu komu þeir fram sem pólit-
ísk heild og felldu frá ómerkilegum fundarstörfum á
vegum félagsins suma þá menn úr borgaralegu flokk-
unum, sem sýnt höfðu þeim mestan trúnað, bæði við
sameiningu félaganna, framkvæmd höfðatöluregl-
unnar o. s. frv. Þeir menn, sem helzt höfðu sýnt kom-
múnistaflokknum tiltrú, urðu mest fyrir barðinu á
þessum ofbeldissinnaða flokki. Hvarvetna í landinu var
sögð sama sagan af kommúnistum. Sums staðar
mynduðu þeir klofningsfélög við hliðina á fullkomn-
um og þrautreyndum félögum. Þar,sem þeir höfðu ekki
aðstöðu til félagsmyndunar, héldu þeir saman harð-
snúinni „klíku“ innan félaganna og settu sína menn
fram til kjörs í trúnaðarstöðu án tillits til reynslu eða
hæfileika, og engu síður þó að þeir yrðu að ryðja úr
vegi miklu hæfari mönnum, ef þeir fylgdu borgara-
legri stjórnmálastefnu í landsmálum. Auk þess virðast
smáklíkur úr þessum flokki hafa fengið fyrirskipun
um að torvelda almennt starf í kaupfélögum. Ein slík
klíka heimtaði t. d. frá stóru kaupfélagi kolaslatta
fluttan alllanga leið milli hafna, en kærði síðan til
viðskiptaráðs yfir því að fá ekki kolin til sín með
sama verði eins og þau voru heima í sjálfu kaupfé-
laginu, áður en farmgjald lagðist á fyrir sjóflutning.
í öðru félagi, þar sem kommúnistar reka sína eigin
verzlun, en eru líka í kaupfélaginu á staðnum, vildu
þeir haga þannig störfum, að viðhafa staðgreiðslu í
sinni eigin verzlun, en fá viðskiptalán í kaupfélagi
borgaranna. Hníga þessi dæmi í þá átt, að kommún-
istar séu svo sem vænta mátti óbreyttir, þrátt fyrir
öll sín samfylkingartilboð, og gangi til leikaraskapur
einn, er þeir þykjast vilja styðja borgaralegt umbóta-
starf í þingræðislandi.
104