Samvinnan - 01.06.1956, Síða 16

Dómkirkja Brynjólfs biskups Sveinssonar i Skálholti, reist 1650—1651.
höfðu náttból og gerðu sér skála. Þar
heitir nú Skálabrekka. En er þeir fóru
þaðan komu þeir að á þeirri, er þeir
kölluðu Oxará. Þeir týndu þar öxi
sinni.“ Svo segir Landnáma. Og sjálf-
sagt hefur Ketilbjörn eða þeir feðgar
reist skála þann, er sá bær dró nafn
sitt af, sem átti eftir að verða virðu-
legastur bær á Islandi. En þar byggði
Teitur bæ fyrstur.
Hann hefur kosið sér þennan ból-
stað eitthvert sinni, er sól var komin
í vestur og hann litaðist um úr hlíð-
inni fyrir ofan bæinn að Mosfelli. Þeg-
ar skyggnzt er um þaðan laðast augu
ósjálfrátt til austurs og suðausturs.
Það eru einhverjar þær línur í lands-
laginu, sem benda til þeirrar áttar,
tungan, árnar, Vörðufell, börð og
móaöldur í suðri — þar hefur vafa-
laust verið allstórvaxinn skógur í forn-
öld. Austan Brúarár blasir við mjúk-
ur ávali, engjalönd víð með rásum og
tjörnum upp frá ánni, en síðan hækk-
ar landið, og þar voru skógar miklir
í fornöld. A heiðskíru sumarkvöldi
hvíla furðulegir töfrar yfir þessu landi
frá Mosfelli séð og þegar þú horfir
með Teiti austur yfir, heyrir svani
syngja á bökkum Brúarár, sérð reyk-
ina leggja upp af hverunum í Skál-
holtstungu og Laugarási og roða slá
á fjöllin handan ásanna, þá skilur þú
hann, er hann kaus sér þennan blett
öðrum frekar úr hinu víða landnámi
föður síns.
Teitur „var sá gæfumaður, að hann
byggði þann bæ fyrstur,er í Skálaholti
heitir, er nú er algöfugastur bær á
öllu Islandi,“ segir Hungurvaka. „Sú
var önnur gæfa hans, að hann átti
að syni Gissur hinn hvíta, er með
kristni kom til Islands og bjó í Skála-
holti eftir Teit föður sinn.“
Vera má að Skálaholt hafi töfrað
Teit frá öðrum sjónarhóli. Það er ó-
viðjafnanlega fögur heimsýn þangað
að sunnan, frá Iðuhamri, hinum forna
ferjustað á Hvítá. Hvergi ber staður-
inn meiri svip tilsýndar. En um þetta
verst Teitur allra frétta, þótt þú spyrj-
ir hann. En ég get sagt þér, að hann
hefur margoft verið á staðnum sjálf-
um, sem hann kaus sér að bæjarstæði,
og hann hefur fundið sterka strauma
mikilla örlaga leika þar um og orðið
þess áskynja með undarlegu móti, að
honum og niðjum hans var ætluð mik-
il hlutdeild í þeim örlögum.
Skáli þeirra Mosfellinga var reistur
í kvos, eða réttara sagt á stalli fram-
an í breiðri bringu. Fyrir norðan hef-
ur verið víðlent skóglendi, framund-
an snarhallar brekkunni ofan að grös-
ugu engi, vestan við það gengur kletta-
belti fram, með skemmtilegum brekk-
um og hjöllum, en að austan er grunn
tjörn eða lón, Undapollur, upp frá
Hvítá, sem fellur breið og vatnsmikil
norðan við hið svipmikla Vörðufell.
Hvítá rennur þarna í tveimur kvísl-
um, sitt hvoru megin við eyju allstóra,
Þengilseyri.
Fjallasýn frá Skálholti er mikil og
fögur. Hestfjall er suðvestur af Vörðu-
felli. Yfir Iðuhóla austan Vörðufells
ber Eyjafjallajökul, Tindafjöll og
Heklu í suðaustri, en þaðan er til
norðurs óslitin festi fella, hnjúka og
ása Gnúpverja- og Hrunamanna-
hreppa.
II.
Gissur hinn hvíti Teitsson, er bjó í
Skálaholti eftir föður sinn. var einn
helzti forgöngumaður um kristnitöku
16