Samvinnan - 01.06.1956, Blaðsíða 19

hempunni íslenzku með áherzlu á
fyrra atkvæði og öll hljóð heyranleg.
Þeir syngja í stað þess „aIlÚ“ há-
laust með hlunk í rassinum. Leikarar
margir fara með ljóð eins og laust mál
væri, leggja allan þungann á einstök
atriðisorð án þess að leiða hugann að
kliði og kveðandi, sem er þó annað
innihald Ijóðs og stundum það fyrsta.
Ég tek ekki dæmi, af því að ég er ekki
nógu mikil hermikráka til þess að
geta æfingarlaust náð þeirri framsetn-
ingu, sem mér býður svo við, að ég
vil ekki æfa hana. En hvað veldur
þessu? Eru það hin svokölluðu órím-
uðu ljóð, sem eru að sýkja út frá sér
með taktleysi og kliðbrigðum? Ég
held varla. Þau kann enginn og þeir,
sem lesa þau, eru flestir menn með
festu í málfari og að minnsta kosti
orðnir altalandi. Af öllu því, sem mér
kemur til hugar, finnast mér líkleg-
astir tveir aðilar: dægurlagatextarnir
og útlendingaveran. Annað er samn-
ingsbundið og ekki hér til umræðu.
Hitt er vissulega ógeðslegt fyrirbæri.
En það er sungið og haft um hönd.
Mislukkuð moðbáss vísa var limuð
sundur inni í baðstofunni, ef hún
gleymdist ekki á leiðinni milli fjóss og
bæjar og er heft heima enn þann dag
í dag vegna sóma heimilisins, ef hún
fæðist í fámenni, en útvarpið glamr-
ar dægurlögin og danslögin sýknt og
heilagt og hamrar þetta geðslega fylgi-
fé þeirra í hvers manns vitund. Þótt
drengilegt skáld hætti mannorði sínu
við slíka framleiðslu og geri til þess-
ara nota þóknanlegt kvæði með heil-
brigðri hugsun og að réttum lögum
ríms og máls eins og hent hefur, þá er
það sjaldgæft eins og fíflar á jóla-
föstu. Margt af textunum minnir
helzt á lampaspritts óra andlauss róna
og gegnir furðu, að nokkur skuli bera
sér það í munn. Og að svo miklu leyti,
sem nokkurt lag er á þeim, em þeir
sniðnir eftir lögum, sem samin voru
fyrir mál með annað hljóðfall en okk-
ar.
Þegar Matthías Jockumsson þýddi
Friðþjóf, sniðgekk hann í fyrstu út-
gáfu frumbrag eins kvæðisins, taldi
hann svo vandkveðinn á íslenzku, að
hann gerði aðeins af honum sýnis-
horn, þótt síðar lyki hann kvæðinu
öllu þannig. Nú þykjast menn ekki
þurfa slíks við til að fella íslenzk orð
að suðrænum háttum og söngvum.
Allt er látið vaða, og afleiðingar þess,
eða ýmissa annarra spillinga, láta sig
ekki án vitnisburðar. Ef til vill þyki
ég of orðljótur um þetta fyrirbæri, en
er unnt að vera mjúkmáll um mis-
þyrmingu eins hins göfugasta tungu-
máls undri sólunni, þegar auk heldur
þeir menn vinna verkið, sem sjálfir
ættu málsins að njóta og málið að
vernda?
Herflokkur kemur í annað land,
eyðir þar mannvirkjum, drepur íbúa
og kúgar ef hann getur.
Það er ekki talinn glæpur, nema
enn níðingslegar sé unnið en tíðkast í
stríði á þeim tíma, en hópur manna
annar tekur sér fyrir hendur að gera
samfélagi sfnu eigin allt það mein,
er hann má. Það heita landráð. Hvern
skollann heitir þetta með málið?
Spurt kynni að verða, hvort á-
herzlubreyting sú, sem ég bef getið
um, sé nú svo stórhættuleg, lesið gæt-
um við fornar bókmenntir eftir sem
áður og myndað nýjar, þótt við
glet^ptum öll háin framan af þeim orð-
um„ sem eiga að hafa þau eins og
allra versta símastúlka íslenzk eða sót-
ugasti Lundúnabúi. Og satt er orðið,
en samt er eitt misst: hljóðfall og feg-
urð ljóða hlyti að týnast, það er að
segja þeirra, sem þegar eru kveðin,
nýja mállýzkan þyrfti nýja kveðandi
og þau yrðu ekki lærð. En með því að
hætta að kunna utanbókar það, sem
í því og því höfði tollað gæti, týndist
íhaldsemi við réttar orðmyndir, mál-
ið yrði óskapnaður fyrst, ekkert síð-
ast. Náttúrlega gætum við lært annað
tungumál jafnframt gleymsku eigin
tungu: ensku, rússnesku. Hver veit
það?
En lítum aftur í tímann. Sagan
endurtekur sig stundum.
Við höfum nýlega endurheimt frelsi
okkar eftir nálega 700 ára undirokun,
sem að lokum gekk svo nærri þjóð-
inni, að íslendingum hafði fækkað af
hor og hungursóttum kannske um
helming frá lokum þjóðveldistímans.
En á meðan deildist ekki íbúatala
næstu landa, hvorki með tveimur né
neinni annarri tölu, hún markfaldað-
ist.
Þessi frelsisheimt kostaði okkur
ekki einn dropa blóðs eða skinnflipa
og við fengum fjármuni með frelsinu,
þótt enn þyki sumum á skorta.
Og við fengum þetta fyrir bók-
menntastarfsemi liðinna manna að
mestu; tel ég núlifandi stjórnmála-
mönnum fullgoldið, ef þeirra er getið
sem góðra hluthafa í verkinu, sem
annars verður að þakka: Ara, Snorra,
Hallgrími, Jónasi og Jóni Sigurðssyni
og öllum hinum óþekktu fornritahöf-
undum, leikmönnum sem lærðum.
Væri því athugandi til hugsanlegrar
eftirbreytni, hvernig þessum mönnum
tókst að vinna slíkt afrek. Það kann
að vera frekja að trana fram skýringu
á svo auðvituðum hlut og móðgun
við heilbrigða heila, en þetta ætla ég
réttast: Með því unnu þeir — alfún-
ir í jörðu niðri eða enn rotnandi —
afkomendum sínum sjálfsforræði að
öðru sinni, að rækta svo á meðan þeir
lifðu málfar sitt, hugsun, fegurðar-
skyn á framsetningu og sjálfa rökfim-
ina, að ekki þótti annað sæmandi en
niðjar slíkra manna fengju að njóta
mannlegra réttinda.
Og hvernig ræktuðu þeir mál sitt,
juku smekk sinn og hæfni? Á meðal
ungra manna, sem enn leika þeim Iist-
ina eftir, er einn, sem hefur skýrgreint
verknaðinn og gert öðrum grein fyrir,
hvernig hann varð að þeim manni,
sem hann er, og er það dr. Jón Helga-
son frá Rauðsgili, en þroskaferil hans
má lesa í tveim síðustu línum sonn-
ettunnar, sem heitir: Eg kom þar.
Hann — „agaði mál sitt við stuðlanna
þrískiptu grein.“
Hann — „efldist að bragstyrk við orð-
kynngi heiðinnar drápu.“
En þessi varnartæki þjóðfrelsis og
menningar, þessi sóknaröfl til aukinn-
ar sjálfs- og annarra -virðingar er ver-
ið að eyðileggja.
Bragliðaslit og rímfelur margra
flytjenda talaðs máls þykja kannske
fín og listræn í bili og þau kunna að
vera lærð í góðri trú og af þraut-
menntuðum listamönnum erlendum,
en þau eru þó tekin eftir öðrum
tungumálum, sem öðrum lögum
fylgja. Þau kunna að tota upp ein-
hverjum öldufaldi á pallflatri dönsku,
en hér eiga þau ekki við.
Foreldrar þeir, sem það vilja og
geta, senda börn sín á dansskóla til
þess að læra þar fegurri framkomu en
annars fengist. íslenzkt mál hefur
lengi haft sinn eigin dansskóla og gef-
izt hann vel: rímsmíðið, ljóðagerðina.
Á meðan til hennar er vandað, er ht'm
(Frh. á bls. 29)
19