Samvinnan - 01.10.1957, Side 8

KRISTJÁN JÓHANNSSON:
Nokkur orð um
Jóhann Jónsson skáld
Fæddur 12. sept. 1896. Dáinn 1. sept. 1932
Á öld þeirri, sem vér nú lifum á —
öld efnish.vggjunnar — týnast mörg
andleg verðmæti. Hin veraldlegu gæði
sitja í fyrirrúmi og ljóð og sögur eru
fólki ekki lengur langra kvelda jóla-
eldur, eins og áður fyrri, þegar bók-
menntirnar voru næstum því það eina,
sem þjóðin átti, umfram brýnustu nauð-
synjar.
Sízt ber að lasta bættan efnahag,
iðnbyltingu og aðrar framfarir, en þjóð-
in má, þrátt fyrir þetta allt ekki gleyma
hinni göfugu list orðsins, sem feður okk-
ar og mæður varðveittu öld fram af öld
eins og helgan dýrgrip. Auðvitað er
þess ekki að vænta, að hvað eina, sem
fram kemur á sviði bókmenntanna nái
að mynda sér hljómgrunn í brjóstum
fólksins. Verk skálda og rithöfunda eru
misjöfn og margir eru kallaðir en fáir
valdir.
— En ég er þó ekki grunlaus um, að
íslendingar séu óþarflega tómlátir um
sagði yfirforingi flotans, að þurfa mundi
gervallan flotastyrkinn.“
Svo mörg eru þau orð, en þau gefa
auga leið. Það er staðfest, að Hitler fyr-
irskipaði undirbúning að innrás í ísland.
Ekki þarf að efast um það, að allar
áætlanir fyrir þessa innrás eru til ein-
hvers staðar í þýzkum skjölum, því her-
foringjar Hitlers voru ekki vanir að
óhlýðnast honum, og af venjulegri þýzkri
nákvæmni má áætla, að allt sé til í
skjölum. En hvar? Og hvernig hljóðar
sú áætlun? Það væri vissulega fróðlegt
að vita.
AF HVERJU ICARUS?
Það hlýtur að vekja athygli manna,
að Hitler skyldi gefa hinni fyrirhuguðu
innrás í ísland dulnefnið „Icarus“. Sýn-
ir það, að hann hefur verið furðulega
fáfróður um almennustu atriði grískrar
goðafræði, og aðstoðarmenn hans hafa
verk ýmissa ljóðskálda okkar, eða er
ljóðlistin að missa vinsældir og aðdáun
þjóðarinnar — eru skemmtiritin og
danslagatextarnir að vaxa henni yfir
höfuð?
I mörg ár hef ég munað nafn eins
ljóðskálds, — Jóhanns Jónssonar — ja
munað og munað ekki. Nafn hans hefur
öllu fremur flögrað fyrir í vitund minni
eins og þegar slitur úr lagi ómar innra
með manni.
Kvöld eitt í vor afréð ég að gera al-
vöru úr því að kynna mér verk Jóhanns
þessa. Ég mun seint gleyma því kvöldi
— og þegar ég gekk aftur út úr bóka-
safninu var ég þakklátur fvrir þá opin-
berun, að þarna inni í ríki bókanna
þar, sem þögnin og kyrrðin ríkja, var
falinn geymdur dýrgripur, sem mér var
áður ókunnur.
Árið 1952 gaf Heimskringla út verk
Jóhanns í heild, nefnist ritsafnið
annaðhvort verið jafn fáfróðir, eða (sem
er líklegra) ekki talið heppilegt að
malda í móinn.
Sagan um Icarus, sem er m. a. ódauð-
leg i kvæði Ovids, er í stuttu máli á þá
leið, að Daedalus og sonur hans Icarus
voru að skipan Minosar konungs í fang-
elsi á eynni Krít. Þeir þráðu að komast
til heimkynna sinna i Aþenu og verða
frjálsir. Daedalus gerði þeim vængi og
flugu þeir af stað. En fjaðrirnar voru
festar saman með vaxi og bráðnaði það
í vængjum Icarusar, svo að hann féll í
hafið og týndist.
Ekkert nema fáfræði getur skýrt þá
furðulegu ákvörðun, að gefa innrás í ís-
land, yfir mikið úthaf, dulnefni eftir
hinni grísku söguhetju. Innrásin var
aldrei gerð frekar en innrásin í Bret-
landseyjar. En skyldi hafa farið betur
fyrir Hitler, ef hann hefði sett upp vængi
sína og lagt til flugs til Islands, en fór
fyrir Icarusi forðum?
„Kvæði og ritgerðir“. Halldór Kiljan
Laxness sá um útgáfuna og ritar for-
mála að bókinni, sem nefnist „Um þessi
kvæði". Halldór segir nokkuð frá upp-
vexti Jóhanns og hvernig hann á unga
aldri var sleginin þungum örlögum.
Hann veiktist af berklum, og þótt af
honnm bráði olli sjúkdómurinn staur-
fæti. Jóhann tók stúdentspróf og sigldi
síðan til Þýzkalands og stundaði þar
háskólanám. Þar tók sjúkdómurinn sig
upp að nýju og nú í hálsi og lungum:
..Hann var rekkjumaður“, segir Kilj-
an, „og náði ekki heilsu, né þreki til að
færast í fang þau verkefni, sem búið
höfðu í hug hans frá æskuárum, né færa
skáldlegar hugmyndir sínar í yfirgrips-
mikið form“.
Jóhann orti aðeins eitt langt kvæði.
Söknuð, og hefur hann því stundum
verið nefndur „eins kvæðis maður“.
Kvæði þetta orti hann fáum mánuðum
fyrir dauða sinn. Það er eins konar
lífsuppgjör og samnefnari allra smá-
kvæða hans, sem eru um 20 og saman
söfnuð í fyrrnefnda útgáfu.
Smákvæði þessi eru frábærlega fág-
uð, og vart mun dæmi ljóðrænni
kvæða á íslenzku.
Kiljan segir í formála: „Harpan í
þessum kvæðum er svo lágstillt og
slegin svo mjúklega, að næsta stig er
þögn“.
Jóhann lifði tveimur árum skemur
en Jónas Hallgrímsson. Jóhanni voru
þau örlög sköpuð, að gleymast þjóð
sinni öðrum en nokkrum áhugamönn-
um um bókmenntir, en Jónas söng sig
inn í hjarta hennar og er hennar óska-
barn. Þrátt fyrir þennan mismun, álít
ég að þessum tveimur skáldum hafi
verið líkt farið að ýmsu leyti. Báðir
fáguðu ljóð sín afburða vel — og báð
ir heilluðu fram seiðandi, undurfagran
ljóðrænan tón — en afköst Jónasar
voru ólíkt meiri.
.Jóhann Jónsson stillti hörpu sína á
þann hátt, að hann seyddi úr strengj-
um hennar hina einu sönnu tóna — þá
alskæru. Slíkt heppnast ekki oft og
allt, sem honum fannst ekki vera full-
gildur skáldskapur, varð leikfang vind-
anna. Af þessum sökum eru ljóð hans
nú aðeins geymd á fáeinum blöðum.
En þessi kvæði eru dýrgripir, sem Is-
lendingar ættu að geyma á hinum eina
rétta stað, þegar um ljóð Jóhanns er
að ræða — þeim eina rétta stað, sem
þeir hafa geymt ljóð Jónasar og aðrar
fegurstu bókmenntirnir — i hjörtum
sínum. — Og gef ég Jóhanni nú sjálf-
um orðið.
(Framh. á bls. 40)
8 SAMVINNAN