Samvinnan - 01.12.1958, Page 38

I. t Svartavatns-kirkjugarði.
Selma Lagerlöf í garðinum að Márbacka.
Hátíðarför um Vermaland
Eftir Þórunni Elfu Magnúsdóttur
Minningarhátíðin í tilefni af aldaraf-
mæli Selmu Lagerlöf á þessu ári var hin
veglegasta og öllum til heiðurs, sem að
henni stóðu. Vissulega hafði Vermaland
til þess mörg skilyrði að slík hátíð færi
þar fram. í Karlstad, sem er höfuðstaður
Vermalands, er stærsta hótel Svíþjóðar,
utan Stokkhólms, og mörg önnur hótel,
Gösta Berlings hótel heitir eitt. Ennfrem-
ur láta mörg einkaheimili í té gistingu
og hafa af því drjúgar tekjur á sumrin,
þegar ferðamannastraumur til borgar-
innar er hvað mestur.
Þá ber að geta þess, að Vermaland er
rómað fyrir fegurð, ekki spillir, að þar eru
margir frægir sögustaðir. „Landslag væri
lítils virði, ef það héti ekki neitt,“ segir
Tómas skáld Guðmundsson, en því meira
virði, sem það ber frægari nöfn, mætti
álykta. Frykenvatnið og umhverfi þess,
þrenningin: vatnið langa, sléttan lit-
brigðaríka og frjósama og fjöllin bláu eru
hið ljómandi leiksvið Gösta Berlingssögu.
Vatnið nefnir Selma Lagerlöf Löven. Af
herragörðum og stórbýlum á bökkum þess
skal hér nefna: Eikabæ kavaléranna,
Borg, Björne og Berg, en hver þessara
staða hafði sína fegurðardís: Elísabet
Dohna, Maríönnu Sinclair og Önnu
Stjárnhök, allar þessar yndislegu konur,
sem voru „einskær fegurð, einskær ljós,“
elskuðu skáldið Gösta Berling, „hinn
sterkasta og veikasta meðal mannanna."
Á Fossi bjó Sintram illi, sem hafði af
því hina mestu unun að taka á sig gervi
beinmarksins, hrella og villa. Heimili
Liljukrónu, lautenants, Laufdalir er Már-
backa, eitt hið fegursta og frægasta
skáldheimili veraldar, en teflir nú orðið
um frægð og aðsókn við Eikabæ, Rottner-
os-herragarð með höggmyndasafn í un-
aðsfögrum skrúðgarði.
Hámark Lagerlöfhátíðarinnar munu
flestir þátttakendanna telja heilsdags-
ferð um Vermaland með mjög hátíðlegu
sniði; sú för var gerð laugardaginn 16.
ágúst. Klukkan sjö var árbítur framreidd-
ur fyrir ferðafólkið, en lagt var af stað
um áttaleytið í sjö stórum bílum.
í fararbroddi var bíllinn, er aka skyldi
til Öster-Ámtervik-kirkju. Lagður var
blómsveigur á leiði skáldkonunnar aldar-
gömlu, kveðja frá starfssystkinum hennar
norrænum. Af hálfu íslendinga var Mar-
grét Jónsdóttir, skáldkona, viðstödd at-
höfnina við legstað Selmu Lagerlöf.
f sögum sínum nefnir Selma Lagerlöf
kirkjugarðinn, þar sem hún var lögð til
hinztu hvílu, Svartavatns-kirkjugarð.
Utangarðs var moldu orpinn einn af
kavalérunum frá Eikabæ, sá þrettándi.
Hann féll fyrir eigin hendi og fékk ekki
leg í vígðum reit. Félögum hans þótti það
hart og vildu votta honum vináttu sína
og tryggð. Á næturþeli sátu þrír þeirra á
þúfunni hans og spiluðu við blindan, þ. e.
hinn látna, eftir að hafa strokið vinalega
um grasgróið kumlið og mælt til þess, er
það byggði, svofelldum orðum: „Þú hvílir
hér svo einmana, Jóhann Friðrik. Langar
þig ekki í einn hring?“
Hinn látni vann spilið, svo sem vera bar.
í lifanda lífi hafði hann verið spilafífl og
fargað sér vegna spilaskulda.
— Aldrei munu Sunnebúar líta neitt
veglegra á kirkjustað sínum en jarðarför
Selmu Lagerlöf fyrir rúmum átján árum:
fjölmennið, fánaborg barna, heiðursfylk-
ingu stúdenta. Auk líkræðunnar flutti
nær fjórði tugur manna ávörp við kist-
una, á fjórða hundrað kransar höfðu bor-
izt — og hvílíkir kranzar! Frægasta dótt-
ir Vermalands var kvödd sem þjóðhöfð-
ingi, enda hafði hún stundum verið nefnd
hin ókrýnda drottning Svíþjóðar. Meðan
beður hennar var blómum þakinn söng
kór sveitarinnar hið eilífa lag við píla-
grímsins gleðisöng:
Fögur er foldin
heiður er guðs himinn,
indæl pílagríms ævigöng.
Fram, fram um víða
veröld og gistum
í paradís með sigursöng."
II. Geijersbær í Ransáter.
Fyrsti almenni viðkomustaðurinn í
Vermalandsferðinni var Geijersbær í
Ransáter. Þar fæddist og óx upp eitt af
andans stórmennum Svía, Erik Gustaf
Geijer (f. 12.1 1783 — d. 23.4 1847). Hann
var fjölgáfaður og hálærður, skáld, rit-
höfundur, tónskáld, sagnfræðingur og
heimspekingur, prófessor við háskólann í
Uppsölum um þrjátíu ára skeið, þótti frá-
bærlega snjall fyrirlesari, yfirleitt hinn
mesti atkvæðamaður í sænsku þjóðlífi.
Átti sæti á þingi og barðist fyrir auknu
lýðfrelsi, menntun og hag alþýðunnar.
Önnur fræg nöfn, sem tengd eru þessu
minjasafni, eru Uno Troili, systursonur
Geijers; hann var í fremstu röð listmál-
ara á sinni tíð, lézt 1875, sextugur að
aldri. Fredrik August Dahlgren, sem lézt
nær áttræður 1895, var höfundur söng-
leiksins Vermlendingarnir, sem leikinn er
árlega í Svíþjóð við miklar vinsældir, sýn-
ingafjöldi skiptir þúsundum, leikurinn er
methafi meðal söngleikja sænsku Óper-
unnar, sem í meira en öld hefur haft það
til siðs að sýna þennan vinsæla, þjóðlega
leik um jólaleytið ár hvert. Þetta alþýð-
lega skáld, sem orti vísur á vermlenzkri
mállýzku, var málfræðingur, höfundur
alfræðiorðabókar, framarlega í hljómlist-
arlífi sinnar samtíðar, einn af átján í
sænsku akademíunni, og mætti mikið
um hann segja.
Árið 1947 var ég á háskólahátíð í Upp-
sölum, sem haldin var í tilefni af hundr-
uðustu ártíð Geijers; nú höfðu atvikin
hagað því þannig, að á aldarafmæli ann-
ars vermlenzks skálds gafst mér tækifæri
til að sjá þann stað, þar sem hann fædd-
ist og ólzt upp. Meðan hann stundaði
skólanám var hann heima í Geijersbæ um
sumur, og samdi þar tvítugur að aldri rit
um Sten Sture, sænskan þjóðmálaskör-
ung, og hlaut fyrir verðlaun sænsku aka-
demíunnar. Hann skrifaði á laun og faldi
handrit sitt í stórri gólfklukku, sem fyrir
bragðið er talin með dýrmætustu minjum
um skáldið og lærdómsmanninn, Erik
Gustaf Geijer.
Geijersbær er einlyft, hvítmálað hús,
þvert fyrir, til beggja hliða, rauð hús með
hvítum gluggakörmum og dyraumgerð-
um, flosmjúk garðflöt, sundurskorin af
sandbornum stígum, hávaxin, fagurlaufg-
uð tré, minnisvarði gegnt aðaldyrum.
Inni er lágt til lofts og litlir gluggar,
breiðar gólffjalir, notalegur svipur hvilir
38 SAMVINNAN