Samvinnan - 01.11.1961, Blaðsíða 5

hinni vonlausu glímu við það, sem þau
ráða ekki við. Læra þannig þegar á
skólaaldri að gera ekkl það, sem þeim
er sett fyrir og halda út í atvinnu-
lífið með áralanga ósigra í veganesti,
vanin á að gefast upp án þess að það
leiði til annarra aðgerða en nöldurs
eða afskiptaleysis kennaranna.
Samkvæmt íslenzkum fræðslulög-
um eiga öll íslenzk börn heimtingu á
því að njóta kennsiu í samræmi við
hæfileika sína, og eiga foreldrar þann-
ig lagalegan rétt á því að fræðsluyfir-
völd skipuleggi fræðsluna þannig, að
hver einn og einasti nemandi hljóti
þá kennslu, sem honum er að gagni.
Þetta er óframkvæmanlegt nema með
virkri aðstoð reyndra og vel mennt-
aðra skólasálfræðinga. Tillögur um
s'.íka aðstoð hafa hvað eftir annað
verið bornar fram í ræðu og riti qg
fyrir rúmlega 10 árum samdi ég á-
kveðnar tillögur um þessi mál, sem
lagðar voru bæði fyrir fræðsluyfir-
völd ríkisins og Reykjavíkurbæjar.
Reykj avíkurbær er nú í þann veginn
að hefja einhverja sálfræðiþjónustu í
skólum en ekki örlar neitt á aðstoð
ríkisvaldsins við þá nemendur, sem
minnst eiga undir sér hvort sem því
veldur getu- eða skilningsleysi nema
hvort tveggja komi til.
Frá hagnýtu sjónarmiði er mjög
óskynsamlegt að kenna ekki fóiki það
sem verða má því að einhverju gagni,
þar eð óraunhæf kennsla býr ekki
fólk undir ævistörfin eins og unnt væri
að gera. Er því mjög dýrt fyrir þjóð-
félagið að notfæra sér ekki þá fræði-
legu þekkingu, sem völ er á.
Allir kennarar kannast við, að sum
börn eiga mjög erfitt með að aðlaga
sig venjulegu skólastarfi vegna hegð-
unargalla. Eitt hlutverk skólasálfræð-
inga er að athuga hverju þetta sætir.
Oft og einatt er um smávægileg frá-
vik frá venjulegu atferli að ræða,
sem má laga annað hvort í samráði
við heimili og bekkjarkennara eða
með því að setja barnið um stundar-
sakir í sérstakan fámennan bekk, þar
sem æfður kennari gerir sitt bezta til
þess að auka á hugarró barnsins sam-
tímis því, sem hann kennir því. Á
þennan hátt má oft koma í veg fyrir
misvöxt persónuleikans, sem getur
orðið einstaklingum og jafnvel heild-
inni hættulegur og endar oft í algerri
geðveiki.
Sum geðvandamál barna eru samt
þess eðlis að skólasálfræðingar ráða
ekki við þau og þá sjálfsagt að senda
börn til meðferðar kliniskra sálfræð-
inga og geðlækna.
Meginmáh skiftir að komið sé í veg
fyrir, aö smávægileg sálræn vanda-
mái íái að þróast og mynda alls konar
geönækjur an þess að nokkuð sé að
gert. Slikt lækkar til mikilla muna
neilorigöum vinnandi mönnum og
konum þjóö'féiagsins og verður þann-
ig að lokum mjög dýrt og jafnframt
ómannúðlegt.
Alls konar vandamál foreldra i
sambanai við uppeldi barna má oft
leysa í samráði við skóiasálfræðinga
og koma þannig i veg fyrir afskiíti
barnaverndarnefnda. Með þessu eir
ekki endiiega verið að lýsa vantrausti
á barnaverndarnefndir þótt stundum
sé full ástæða til þess. Meginatriði
málsins er, að þegar foreldrar leita að-
stoðar sálfræðings eru þau enn sjálf
að leitast við að leysa vandamál í
sambandi við uppeidi barna sinna sem
fullkomlega ábyrgir aðilar, um leið og
foreldrar afhenda barnaverndar-
nefndum slík vandamál eru þau í raun
og veru um leið að gera þjóðfélagið
ábyrgt fyrir þeim vanda, sem eðlileg-
ast er að þau leysi sjálf. Þessvegna
er það mikils virði að skólasálfræði-
stofnanir séu skipulagðar þannig. að
allir eigi jafngreiðan aðgang að þeim,
foreldrar, kennarar og fræðsluyfir-
völd. Þetta er hins vegar ekki hægt
að framkvæma nema með því að hafa
allfjölmennt og vel menntað starfs-
lið.
Af því, sem þegar hefur verið sagt,
mætti ætla að starf skólasálfræðinga
væri að mestu leyti miðað við það, að
þeir leysi vanda barna sem á ein-
hvern hátt eru afbrigðileg. Óneitan-
lega hefur mikið af starfi skólasál-
fræðinga beinzt að þessu, en þar með
er ekki sagt, að þeir hafi ekki áhuga
á fleiru í sambandi við fræðslu- og
skólamál.
Skólasálfræðingar hafa fjallað
mikið um kennslu bráðgreindra
barna, en þar eð kennsla hefur yfir-
leitt miðast við þarfir hinna meðal-
greindu, hafa bæði hin vangefnu og
velgefnu börn orðið útundan. Van-
gefnu börnin eru eðlilega enn ver
sett, þar eð þau geta tæpast bjargað
sér af eigin ramleik, en hin greind-
ustu eða aðstandendur þeirra leita
jafnan einhverra bragða til þess að
bæta sér upp það sem skólinn hefur
ekki upp á að bjóða. Hins vegar er
það vafalaust mun dýrara fyrir þjóð-
félögin að búa ekki vel að afburða-
hæfileikum tiltölulega fárra þegna
en láta undir höfuð leggjast að að-
stoða þá ógreindustu. Þar myndi
vera um að ræða það sem Edgar Ru-
bín, prófessor við Hafnarháskóla,
kallaði „ófyrirgefanlega sóun and-
legra verðmæta". Þjóð, sem til
lengdar byggir flestar athafnir sínar
á vilja og viti meðalmennskunnar
verður ekki til lengdar talin til
menningarþjóða en hlýtur á einn eða
annan hátt að glata áliti sínu og ef
til vill sjálfstæði.
í nánum tengslum við skólasál-
fræðiskrifstofur er eðlilegt að unnið
sé að rannsóknum á kennslu og
kennsluaðferðum, gerð námsbóka og
kennslutækja.
Stöðug þróun þjóðfélaganna hlýt-
ur að hafa í för með sér breyttar
kennsluaðgerðir, en þær breytingar,
sem gerðar eru verða að hvíla á
fræðilegum grundvelli, annars má
eins vel vera, að þær nái ekki til-
gangi sínum. Kennslubækur hafa
löngum verið samdar með brjóstvitið
eitt að leiðarljósi og hefur það að
vonum gefizt misjafnlega vel. Nú eru
hinsvegar til aðferðir til þess að
kanna hvaða námsaðferðir og þá um
leið hvaða tegund námsbóka gefi
bezta raun. Þeir sem ekki vilja taka
slíkar aðferðir í þjónustu sína, þótt
þeir viti um gildi þeirra, eru vísvit-
andi að stympast gegn vorgróðri vís-
indalegrar starfsemi og verða þannig
dragbítar á hagnýtingu þeirrar
þekkingar, sem ætti að verða æsku
allra þjóða til góðs.
Meginhluti kennslunnar í velflest-
um íslenzkum skólum byggist á minni
nemendanna. Meginhluti þeirra
starfa sem unnin eru á íslandi bygg-
ist á skilningi, útsjónarsemi, hand-
lægni og samvizkusemi fólks. Þessir
eiginleikar fá hinsvegar fremur litla
þjálfun í skólum.
Það hefur verið áhugamál sumra
forráðamanna íslenzkra fræðslumála,
að sérfræðingar á þessu sviði kæmu
sem minnst nálægt framkvæmd
þeirra og ef þeir gerðu það, þá að
vinnuskilyrði þeirra yrðu sem léleg-
ust og áhrif þeirra sem minnst.
Hversu dýr þessi öfuguggastefna er
þegar orðin íslenzku þjóðinni þori ég
ekki að segja, en vafalaust er hún
alvarlegri en aflabrestur sá, sem við
eigum öðru hvoru við að búa og ó-
þurrkarnir, sem hrekja hey bænda.
Sjálfskaparvítin eru verst og sjálf-
skaparvítin hafa komið I veg fyrir
eðlilega þróun íslenzkra fræðslumála.
Meðal annars með því að koma í veg
fyrir að skólasálfræðingar fengju að
vinna að lausn þeirra mála sem þeir
einir ráða við að leysa svo vel sé.
SAMVINNAN 5