Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 27

Allt sem Gandhí átti þegar hann kvaddi heiminn: tvœr matarskálar, trégaffall og tréskeið, þrír
postulínsapar, dagbók hans, bœnabók, úr, hrákadallur, pappírshnífur og tvennir ilskór. Þessir
munir eru varöveittir í Nýju Delhí.
liann náði litlu sambandi við verkalýðinn.
Að vísu vann hann hjörtu verksmiðjustúlkn-
anna í Lancashire, en þangað fór hann með-
fram til að reyna að skýra, hversvegna Ind-
verjar hunzuðu baðmullina frá Lancashire
og yllu þarmeð atvinnuleysi. En hann kom
ekki til að biðjast afsökunar. „Þið hafið
þrjár milljónir atvinnuleysingja, en við höf-
um nálega þrjú hundruð milljónir atvinnu-
leysingja hálft árið. Meðalatvinnuleysis-
styrkur ykkar er sjötíu shillingar á mánuði.
Meðaltekjur okkar eru sjö shillingar og sex
pence á mánuði.“ Á sjálfri ráðstefnunni var
návist hans neikvæð. Honum var svo um-
hugað um að ítreka tvö eða þrjú megin-
sjónarmið sín æ ofaní æ, að hann fór í
taugarnar á fundarmönnum. Múhameðstrú-
armenn, síkhar og jafnvel stéttleysingjar
voru honum andsnúnir. Prinsarnir voru ekki
annað en „brezkir embættismenn í indversk-
um klæðnaði,“ sagði hann. Árangur ráðstefn-
unnar varð sama og enginn. Gandhí viður-
kenndi einlægni margra Breta og kvaðst
vilja vera þegn brezka samveldisins, en ekki
lieimsveldisins. Indverjar yrðu að fá jafn-
rétti við Breta, ráða eigin utanríkisstefnu
og varnarmálum; herinn yrði smámsaman
að verða indverskur. Kongressflokkurinn,
sem hefði 85% þjóðarinnar á bakvið sig,
ætti að stjórna landinu. En Bretar gátu ekki
enn fallizt á slík sjónarmið. Hann hitti
George Bernard Shaw, sem kallaði hann
„andlegan bróður" sinn, og átti löng sam-
töl við Charlie Chaplin. Hann fór nokkrum
sinnum til Oxford og 'hiitti meðal annarra
Gilbert Murray, sem taldi hann mikilmenni,
en slóttugan stjórnmálamann. Hann kom að
máli við Lloyd George og biskupa ensku
kirkjunnar, og loks heimsótti hann Georg V,
þó siðameistarar hans hefðu áhyggjur af
klæðaburði gestsins. Hann birtist í sínum
venjulega, einfalda búningi, og þegar hann
var inntur eftir því síðar, hvort það hefði
verið viðeigandi, svaraði hann: „O, það var
allt í stakasta lagi. Konungurinn var svo
mikið klæddur, að það nægði okkur báðum.“
Á leiðinni heim til Indlands kom hann
við í Róm og varð m. a. gagntekinn af
krossfestingarmynd í Sixtínsku kapellunni.
Hann minntist hennar oft. „Hún var stór-
kostleg. Ég gat ekki slitið mig frá henni.
Tárin spruttu fram meðan ég starði á hana.“
Þó Mussolini tæki á móti honum, færðist
páfinn undan að veita honum áheyrn.
Árangursleysi Lundúnaráðstefnunnar dró
mátt úr baráttunni heimafyrir. Nýi land-
stjórinn, Willingdon lávarður, hafði strangt
eftirlit með blöðunum og bannaði jafnvel
Kongressflokkinn og synjaði honum um
póstþjónustu. Loks aflýsti Gandhí barátt-
unni, mörgum til sárra vonbrigða, og gekk
formlega úr flokknum 1935. Áður en það
gerðist hafði hann dvalið langdvölum í fang-
elsum ásamt Nehru og mörgum öðrum
flokksleiðtogum — hann var t.d. fangelsaður
þrisvar árið 1933. Síðar varð sú mótsagna-
kennda þróun, að Gandhí hélt áfram að
stjórna Kongressflokknum í krafti persónu-
leika síns, þó hann væri strangt tekið ekki
flokksfélagi.
En meginverkefni Gandhís á áratugnum
fyrir seinni heimsstyrjöld voru á öðrum
sviðum. Hann barðist linnulaust fyrir mál-
stað stéttleysingja, er hann nefndi haridsjan
(guðsbörn), en var á öndverðum meiði við
leiðtoga þeirra, dr. Ambedkar, um það, hvort
þessi úrhrök mannfélagsins ættu að fá sér-
staka meðferð og vera á sérstakri kjörskrá
í hinni nýju stjórnarskrá Indlands (sérstök
kjörskrá hefði raunar veitt þeim tvöfalda
fulltrúatölu sem aukahlunnindi). í septem-
ber 1932, meðan Gandhí sat í fangelsi ná-
lægt Poona, setti hann skyndilega fram úr-
slitakosti, sem komu bæði Bretum og Ind-
verjum í vanda: ef ekki yrði fallið frá fyrir-
ætlunum um sérstaka kjörskrá fyrir stétt-
leysingja, mundi hann hefja „látlausa föstu
til dauða“. Bretum fannst þetta vera högg
undir beltisstað, en hjá hindúum varð allt
annað að víkja fyrir þessum vanda. Rétttrú-
aðir hindúar bentu á, að mælt væri fyrir
um stöðu stéttleysingja í helgiritunum. „Það
er verst fyrir helgiritin,“ sagði Gandhí. Það
yrði að útrýma öllu stéttakerfi hindúa, sagði
Ambedkar. Því var Gandhí tregur til að
samsinna, því í eðli sínu var hann ákaflega
íhaldssamur, en afstaða hans breyttist, og
árið 1935 skrifaði hann: „Stéttakerfið verð-
ur að hverfa.“ Dag eftir dag ræddi Gandhí
við Ambedkar meðan heilsu hans hrakaði
stöðugt, þangaðtil þeir náðu loks samstöðu
um „Poona-sáttmálann", sem brezka stjórn-
in féllst einnig á. Gandhí lét af föstu sinni,
en baráttan fyrir jafnrétti stéttleysingja var
rétt að hefjast og markið langt undan.
Margir hindúar voru sárgramir Gandhí fyrir
að berjast fyrir afhrök mannfélagsins, og
þegar hann fór í „guðsbarna-ferðalag" um
Indland 1934, varð hann víða fyrir grjót-
kasti og öðrum andmælum — jafnvel einu
sinni fyrir sprengjutilræði. Þegar hræði-
legur jarðskjálfti skók Bíhar þetta sama ár,
var Gandhí þess fullviss að þar væri um
að ræða dóm guðs yfir illsku hindúa. Hvar-
vetna talaði hann gegn hverskonar munaði
eða þægindum; hann skipti á undirskrift
sinni og armböndum sem hann seldi og lét
féð ganga til stéttleysingja. Á níu mánuðum
ferðaðist hann með betlikrúsina 20.000 kíló-
metra. í Delhí lét hann jafnvel stúdenta
hreinsa salerni „guðsbarnanna". Og alstað-
ar talaði hann fyrir öðrum megináhugamál-
um sínum: ófægðum hrísgrjónum, sojabaun-
um, spuna í heimahúsum og skólum þar sem
lögð væri höfuðáherzla á að kenna hand-
iðnir (af 7 stundum í skólanum skyldi 4
varið til spuna!). Hann barðist gegn gift-
ingum barna, hvatti ekkjur til að giftast
aftur, bað múhameðstrúarmenn að leggja
niður andlitsskýlur kvenna. Hann var helgur
maður, sérvitringur og félagslegur umbóta-
27