Samvinnan - 01.12.1970, Qupperneq 39

Steingrímur Hermannsson:
Framkvæmdir á sviði
stóriðju verður einnig
að skípuleggja
I þessaii grein verður fjallað
um svokallaða stóriðju, sem ég
mun jafnframt skilgreina nán-
ar. Þó vil ég byrja þessar linur
með því að leitast við að leið-
rétta þann misskilning, sem
ennþá verður vart við, að
framkvæmdir á sviði stóriðj-
unnar séu eins konar allsherj-
arlausn á íslenzkum atvinnu-
og efnahagsmálum. Skipuleg
leit að stórum iðngreinum, sem
nýta orkulindir landsins og
náttúruauðæfi, er aðeins ein
nauðsynleg tilraun til þess að
renna fleiri stoðum undir is-
lenzkt atvinnulíf.
En þótt við nýtum allar
orkulindir landsins til ýmiss
konar efna- og málmfram-
leiðslu, yrði umfang þeirra at-
vinnugreina seint eins mikið
og sjávarútvegsins og fiskiðn-
aðar, enda á landið engin önn-
ur verðmæti meiri en auðinn í
hafinu í kringum það. Sem
fyllst nýting sjávaraflans er
áreiðanlega eitt stærsta verk-
efnið i eflingu islenzks at-
vinnulífs.
Landbúnað verður einnig
stöðugt að þróa og bæta. Leita
ber að nýjum búskaparháttum,
jurtum sem ef til vill henta
betur kólnandi veðurfari og
jafnvel öðrum skepnum, því
hver getur fullyrt, að það sem
tiðkazt hefur í þeim málum um
aldir sé það eina rétta? Vafa-
laust er einnig, að fiskeldi i ám
og vötnum getur orðið stór-
kostleg atvinnugrein, ef rétt er
á málum haldið.
Og smærri iðnaður er þjóð-
inni lifsnauðsyn þrátt fyrir
hvers konar stóriðju. Slikur
iðnaður mun fyrst og fremst
taka við vaxandi fólksfjölda.
Einnig mun hann, ef hann er
rétt vaiinn og á háu þekking-
arstigi, skapa meiri þjóðarauð
en flestar aðrar atvinnugrein-
ar.
Þessar staðreyndir draga
ekkeit úr mikilvægi stóriðj-
unnar. Hún mun auka veru-
lega íslenzka þjóðarframleiðslu
og það sem mikilvægast er,
auka fjölbreytni islenzks at-
vinnulífs. Það er þýðingarmik-
ið. Þótt erfiðlega gangi i einni
atvinnugrein eitt árið, er
ástæða til að ætla, að svo verði
ekki einnig í öðrum á sama
tíma. Því finnur þjóðin minna
fyiir sveiflum i efnahagslifinu,
þegar atvinnugreinarnar eru
fieiri. Þá verður einnig auð-
veldara að aðstoða þá atvinnu-
greinina, þar sem illa gengur
hverju sinni. Ein atvinnugrein-
in styður þannig við bakið á
annarri.
HVAÐ ER STÓRIÐJA?
Skilningurinn á hugtakinu
stóriðja er á reiki. í raun og
veru mætti telja allan nægi-
lega stóran iðnað stóriðju,
eins og t. d. Sildarverksmiðjur
rikisins og fjölmargar aðrar
iðngreinar, sem vaxið hafa
með árunum. Slík skilgreining
er hins vegar mjög teygjanleg.
Stóriðju vil ég skilgreina sem
þá iðngrein, sem krefst mik-
illar fjárfestingar í stofnkostn-
aði, er háþróuð hvað viðvikur
vélvæðingu, en hefur tiltölu-
lega fátt starfsfólk.
Álbræðslan i Straumsvík er
að Sjálfsögðu bezta dæmið um
stóriðju hér á landi. Áburðar-
verksmiðja ríkisins og Sem-
entsverksmiðja ríkisins eru at-
vinnugieinar úr sama flokki,
en að visu af lágmarksstærð.
SKIPULEG LEIT
Við könnun á nýjum at-
vinnugreinum er sjálfsagt að
athuga, hvaða aðstæður eru
fyrir hendi, sem mikilvægar
geta orðið i sliku sambandi. í
fljótu bragði er ljóst, að eftir-
greind atriði eru mikilvæg fyr-
ir stóriðju hér á landi:
1. Álitleg vatnsföll til fram-
leiðslu á tiltölulega ódýrri
og nægri raforku.
2. Álitleg jarðhitasvæði til
framleiðslu á hitaorku.
3. Góð hafnarskilyrði.
4. Nóg af köldu og góðu
vatni.
5. Allgóð lega landsins með
tilliti til siglinga á milli
Norður-Ameríku og Evr-
ópu.
6. Samstæð þjóð og sæmi-
lega menntuð, sem auð-
veldlega getur tileinkað
sér nýja starfshætti.
7. Stjórnmálalegt jafnvægi.
Við athugun kemur fljótlega
i ljós, að af ofangreindum
atriðum eru orkulindirnar
mikilvægastar í sambandi við
flestar þær atvinnugreinar,
sem líklegastar eru. Sýnist mér
þvi rétt að fjalla um þær
nokkru nánar, áður en lengra
er haldið.
ORKULINDIR LANDSINS
Vatnsaflið. Talið er að
tæknilega nýtanlegt vatnsafl á
landinu samsvari um 35 þús.
milljónum kWst á ári. Aðeins
u. þ. b. 6—7% af þessari orku
eru nú nýtt.
Nokkur hluti ofangreindrar
heildarorku er i smáum fall-
vötnum, sem eru tiltölulega
kostnaðarsöm i virkjun.
Stærsta orkukerfið er á Þjórs-
ár-Hvítársvæðinu. Þar mætti
framleiða u. þ. b. helminginn
af allri orkunni og líklega á
mjög hagkvæman hátt vegna
ágætra möguleika á vatnsmiðl-
un og samrekstri orkustöðv-
anna.
Annað athyglisvert svæði er
á Norðausturlandi. Þar hefur
verið rætt um að veita saman
stórfljótunum, sem koma úr
norðanverðum Vatnajökli, í eitt
60 m fall niður í Lagarfljót.
Þar fengjust i einni virkjun
um 8000 milljónir kWst, eða
nálægt þvi fjórðungurinn af
heildarorkuforða landsins. Ein
svo stór virkjun getur hins
vegar orðið erfiðari í fram-
kvæmd en hinar mörgu smærri
virkjanir Þjórsársvæðisins.
Um verð raforkunnar hefur
verið mikið deilt, og sýnist sitt
hverjum. Líklegt verður þó að
telja, að kostnaðarverð rafork-
unnar við aflstöðvar á tveimur
ofangreindum svæðum sé u. þ.
b. 25 aurar kWst. Ofan á það
bætist síðan flutningskostnað-
ur að verksmiðju, sem er til-
tölulega lítill, eftir einni mikilli
háspennulínu, en verður hærri,
ef dreifa þarf orkunni um við-
tækt dreifinet með lægri
spennu og í gegnum neytenda-
kerfi borga og bæja.
Jarðhitinn er að sumu leyti
ekki síður athyglisverð orku-
lind en vatnsaflið. Sérstaklega
eru háhitasvæðin, þar sem
gufa fæst, auk hins heita
vatns, mjög álitleg. Slik svæði
eru 16 á landinu.
Áætlað hefur verið að hita-
orkan samsvari um 7 milljón-
um tonna af olíu á ári, eða tí-
földu því oliumagni, sem við
íslendingar notum nú. Verð
þessarar hitao.ku er innan við
1/5 af verði hita, sem fram-
leiddur er með olíu við hagstæð
skilyrði.
Hitaorkuna má að sjálfsögðu
nýta á ýmsa vegu. Einna bezt
nýtist orkan við beina upphit-
un, t. d. ibúðarhúsa, eins og við
íslendingar gerum i stærri stil
en nokkur önnur þjóð. Einnig
má nota hitann í ýmiss konar
iðnað, þar sem þörf er fyrir
hitaorku við það hitastig, sem
fáanlegt er úr jarðhitanum,
t. d. til þurrkunar eða eiming-
39