Samvinnan - 01.12.1970, Blaðsíða 42

Stefán Bjarnason:
íslenzkur jarðargróði
sem hráefni til
iðnaðarframleiðslu
taka tilboði erlendra „spekúl-
anta“ um byggingu oliuhreins-
unarstöðvar án miög ýtarlegr-
ar athugunar. Olíuvinnsla og
olíuhreinsun er mjög marg-
slunginn atvinnuvegur. Sjálf-
sagt er að leita ráða hjá óháð-
um erlendum sérfræðingum,
sem þekkja hina fjölmörgu
króka og kima.
Samræmd nýting jarðhitans
telst að vísu ekki stóriðja sam-
kvæmt þeirri skilgreiningu,
sem ég hef notað hér, heldur
fremur samtenging margra
þátta, sem hver um sig nýtir
hita jarðvarmans á ákveðnu
stigi. T. d. mætti hugsa sér, að
jarðgufa sé í fyrstu notuð til
þess að knýja rafal fyrir raf-
magnsframleiðslu, síðan til
einhvers konar efnaiðnaðar,
stig af stigi, til frostþurrkunar
o. s. frv., þar til hitastig vatns-
ins er orðið u. þ. b. 100°. Þá má
nota það til upphitunar gróð-
urhúsa, íbúðarhúsa o. fl. Það-
an kæmi það um 40° heitt og
mætti þá nota það til upphit-
unar á jarðvegi fyrir gróður,
eða til hitunar á eldistjörnum
fyrir silung.
Slík samræmd notkun jarð-
hitans er afar athyglisverð og
gæti veitt ómældan auð í aðra
hönd.
FRAMKVÆMDIR Á SVIÐI
STÓRIÐ IU VERÐUR EINNIG
AÐ SKIPULEGGJA
Taldar hafa verið upp ýmsar
greinar stóriðju, sem álitlegar
virðast hér á landi. Þó hefur
ekkert verið á það minnzt, sem
ég vildi leggja áherzlu á með
fyrirsögn þessarar greinar, að
framkvæmdir á sviði stóriðju
þarf einnig að skipuleggja. Les-
andanum er þó vonandi ljóst
af því, sem þegar er rakið, að
hinar ýmsu iðngreinar eru
talsvert háðar hver annarri.
Þetta er sérstaklega augljóst
í sjóefnaiðjunni svokölluðu.
Olíuhreinsunarstöðin er einnig
nátengd þeim flokki. Af þeirri
ástæðu er þegar ljóst, að líta
verður á heildina áður en
fyrsta skrefið er tekið. En fjöl-
margt fleira kemur einnig til
greina.
Athuga þarf vandlega áhrif
iðnaðarins á umhverfið og
mengunarhættuna. Við eigum
gífurlegan auð íslendingar í
okkar tiltölulega óspillta um-
hverfi. Hann verðum við að
leggja áherzlu á að varðveita
fyrir okkur sjálf og komandi
kynslóðir.
Staðreyndin er sú, að það er
orðið mjög tímabært að gera
landssvæðaáætlanir og skipu-
leggja þannig ráðstöfun lands-
ins með tilliti til nútíðar- og
framtiðarþarfa. Þetta eru ýms-
ar þjóðir farnar að gera. Þann-
ig er leitazt við að koma í veg
fyrir vanhugsaðar fram-
kvæmdir og spillingu umhverf-
isins.
í sambandi við stóriðjuna er
einnig ljóst, að athuga verður
hver er arðvænlegust ráðstöf-
un þeirrar orku, sem við höf-
um, sérstaklega í námunda við
þéttbýlið, og fjármagnsins, sem
er vissulega af skornum
skammti. Ef um erlenda hlut-
deild er að ræða, þarf að sjálf-
sögðu einnig að gera sér grein
fyrir því, hve mikla þátttöku
sjálfstæði þjóðarinnar þolir.
NIÐURSTÖÐUR
í þessari grein um ýmsan
stærri iðnað, sem til greina
vi ðist koma hér á landi, hefur
verið stiklað á stóru. Um
hverja einstaka grein mætti
rita langt mál. Þetta hefur
aðeins verið lauslegt yfirlit.
Af þessu má þó draga ýmsar
niðurstöður. Ljóst er t. d. að
sá stóriðnaður, sem álitlegast-
ur virðist hér á landi, byggist
fyrst og fremst á mikilli orku-
þörf, annað hvort jarðhita eða
vatnsafli, ef ekki hvoru
tveggja.
Af töflunni sést einnig, að
aðeins tiltölulega lítill fjöldi
manna mundi starfa við bessar
iðngreinar, jafnvel þótt þær
yrðu allar að raunveruleika. Að
vísu er sagt, að fjórir fái at-
vinnu við hliðargreinar fyrir
hvern einn, sem við iðnaðinn
starfar. Þá verður sá fjöidi,
sem lífsviðurværi fær af slík-
um iðnaði, töluverður.
Pjárþörfin er hins vegar
mikil, og sýnist mér ljóst, að
eitthvert samstarf við erlenda
aðila væri eðlilegt og æskilegt,
m. a. vegna erfiðra ma>-kaðs-
mála í sumum tilfellum.
Samtals er raforkuþörf bessa
iðnaðar í raun og veru ekki
stórkostleg; aðeins sem sam-
svarar stóru Norðausturlands-
virkjuninni einni. Ef til vill
bvkir sumum bví ekki nógu
hratt farið í nýtingu vatnsafls-
ins. Ég hygg bó, að bað væri
mjög viðunandi markmið fyrir
íslenzku bjóðina að koma bví
í framkvæmd, sem í töflunni er
talið, t. d. á næstu 10—20 ár-
um.
En þótt bað yrði afar mikil-
væg stoð íslenzkum þjóðarbú-
skap, sýnist mér rétt að ljúka
þessum línum með þeim upp-
hafsorðum mínum, að ekki
megi láta undir höfuð leggjast
að vinna jafnframt ötullega að
bróun hinna gömlu atvinnu-
vega landsins.
Steingrímur Hermannsson.
INNGANGUR
Hráefni íslands til- iðnaðar-
framleiðslu hafa hingað til
ekki talizt fjölbreytt. Úr dýra-
rikinu hafa þau helzt verið
fiskar úr sjó, ám og vötnum,
og kvikfé, alifuglar og svín úr
landbúnaði. Nýlega hefur
skinnaframleiðsla af minkum
verið endurvakin sem iðnaður
hér á landi. Horfur eru góðar á,
að sá iðnaður dafni, enda
myndarlega af stað farið og
þekking og reynsla annarra
þjóða þar hagnýtt, eins og vera
má. Úr lífrænum og ólífræn-
um efnum moldar og bergs
hefur enn harla lítið verið nýtt
sem hráefni til iðnaðar, eink-
um þó möl og sandur til bygg-
inga, vegagerðar og annarrar
mannvirkjagerðar. Hér mætti
þó einnig nefna leirkeragerð
úr eidfjallaösku eða leir. Sá
iðnaður hefur dafnað vel und-
anfa in ár og náð nokkrum
b’óma, einkum á sviði listmót-
unar í minjagripi fyrir ferða-
fó’k og til útflutnings.
Þetta er nú að brevtast.
Iardið við heimskautsbaug,
sem hingað til var talið hrá-
efnasnautt, á nú auð í bergi,
eldfjallaösku í mismunandi
myndum, leir, frjósömum sandi
og gróðurmold, sem gefur
sæmi’ega uppskevu jarðar-
gvóða. bótt vaxtavtími hvers
árs sé stuttur.
Á Rangárvöllum eru sandar
miklir. Þav höfðu hugsjóna-
menn forustu um sandgræðslu,
fvrst og fremst til þess að
binda jarðveginn rótarböndum
gróðursins og bannig hefta
frekari gróðureyðingu i þeim
S"eitum. Einu sinni voru betta
grösug víð'.endi, en á tímum
hövmunga, sem vfir landið
gengu fyrr á ö’dum, evddist
gróðurinn, og eftir urðu sand-
auðnir og hraunbreiðum þakið
land.
Á vori 20. aldar vaknaði hér
ungmennahreyfing, sem setti
sér bað mavk m. a. að græða
Jandið að nýju, minnug þess að
einu sinni „var landið skógi
vaxið milli fi'alls og fjöru“.
Áhuginn beindist einkum að
skógrækt og bættri grasrækt til
fóðuröflunar handa búfé.
Klemenz Kristjánsson hóf
kornræktartilraunir sinar á
Sámsstöðum i Fljótshlíð, og
tilraunir hófust með að rækta
upp sandauðnirnar. Má segja,
að furðu góður árangur hafi
náðst með hvorttveggja.
Jarðargróði á íslandi hefur
hingað til jafnan verið metinn
í fóðureiningum, enda að
mestu notaður til fóðrunar bú-
peningi. Fáir munu nú ætla,
að hér megi rækta nytjaskóg
að nokkru gagni. Vera má þó
að svo sé, ef reiknað er
með tímaeiningunni aldir. En
timburnotkun heimsins hefur
vaxið svo ört, að nú er timbur-
skortur fyrirsjáanlegur í Evr-
ópu eftir 5—6 ár. Því beinist nú
athygli manna að því, hvernig
nytja megi hálm af rúgi, byggi,
höfrum og fleiri kornöxum til
gervitimburgerðar, en þessi
hálmur hefur hingað til að
mestu verið brenndur erlendis
í milljóna tonna tali.
í gróðurmagni íslenzkrar
moldar og sanda liggur mikil
óbeizluð orka. í sandinum má
rækta bygg, hafra og fleiri
nytjagrös. Þótt grös þessi hafi
hingað til aðeins verið ræktuð
til fóðurs, þá er nú ljóst, að ný
tækni gefur þeim vaxandi gildi
sem hráefni til iðnaðarfram-
leiðslu. í skóglitlu landi eins og
okkar er nauðsynlegt að finna
eitthvert íslenzkt hváefni. sem
komið geti i stað timburs, en
við flytjum inn gífurlegt mag i
af því í ýmsu formi.
Hið stutta íslenzka suma •
leyfir ekki jafnvel harðge ’um
trjátegundum að ná æskilegum
þroska og vexti. Því getum við
ekki reiknað með, að trén skili
okkur hráefni til iðnaðarfram-
leiðslu. En hafrar og bygg ná
sæmilegum eða fullum þroska
á einu sumri og gætu því kom-
ið til greina sem hráefni :.
trefjaplötur af svipaðri gerð og
við nú kaupum til landsins
fyrir marga tugi milljóna
króna árlega.
TILRAUNIR MEÐ HAFRA
OG BYGG
Vorið 1969 tók Iðnaðarmála-
stofnun íslands að sér að
kanna möguleika á þilplötu-
42