Samvinnan - 01.12.1970, Page 58

Alþjóðaráðstefna
Dagana 19. til 22. október s.l. var hald-
in alþjóðleg ráðstefna í Helsingör í Dan-
mörku. Sóttu hana 120 manns, þar af um
20 manns frá iöndum utan Skandinavíu.
Margir „útlendinganna“ voru starfandi
fræðimenn á sviðum framtíðarrannsókna,
en stór hluti hinna norrænu heimamanna
voru starfsmenn ýmissa atvinnu- og fé-
sýslufyrirtækja, opinberra eða hálfopin-
berra stofnana, auk álitlegs hóps nor-
rænna vísinda- og fræðimanna. Frá ís-
landi voru þátttakendur Geir Vilhjálms-
son og Sigurður A. Magnússon.
Viðfangsefni ráðstefnunnar var „Fé-
lagslegar nýjungar“ (Social Innovation).
Stofnunin, sem til ráðstefnunnar boðaði,
er Akademiet for Fremtidsforskning í Ár-
ósum. Þetta er fyrsta vísindastofnun í
framtíðarfræðum á Norðurlöndum. En
rannsóknarstofnanir eru starfandi í
Kaupmannahöfn og Stokkhólmi. Auk
norrænna manna eru ýmsir aðrir Evrópu-
menn aðilar að Akademíunni. Forseti er
mikilsmetinn danskur hagfræðingur,
Thorkil Kristensen. Þessi ráðstefna um
félagslegar nýjungar stóð í fjóra þétt-
setna, örvandi og hugvekjandi daga.
Mörg eru þau félagslegu verkefni, sem
fyrir liggja, og vaxandi þörf fyrir skap-
andi leiðir til þess að vinna úr þeim
skjótt. Fyrirlesarar frá mörgum löndum
gáfu sýnishorn af aðferðum við margs-
konar verkefni; reikningsleg formúla sem
lýsir ágreiningi i fyrirtækjum; innihalds-
greining á ræðum stjórnmálamanna með
aðstoð tölvu; siðgæðislegur grundvöllur
mismunandi samfélagstegunda; þróunar-
áætlun fyrir milljónaborg á meginland-
inu; starfshópar til framtíðarsköpunar
o. m. fl. voru meðal þeirra verkefna sem
viðstaddir sýsluðu með. Inn á milli fyr-
irlestra og umræðna um þá var svo
blandað umræðu- og starfshópum, og
eins og við var að búast voru þessir
smærri hópar skemmtilegasti þáttur ráð-
stefnunnar.
Sjá mátti tvær aðalafstöður til félags-
nýjunga. Önnur er skipuleggj andi,
stjórnandi, vélræn, varfærin efnishyggja;
hin er skapandi, leikandi, margvíð, lif-
fræðileg mannúð. Flestir höfðu eitthvað
af báðum þessum afstöðum í sér, en mis-
munandi hugsunarháttur af þessu tagi
var auðvitað torfæra í vegi gagnkvæms
skilnings á sama hátt og sameiginlega
tungumálið (enska), sem allir voru ekki
jafnæfðir í. Þarna var fólk úr mjög
mörgum mismunandi greinum og skiln-
ingserfiðleika augljóslega að vænta sök-
um of einhliða sérhæfingar. Kom sú
skoðun fram, að fá þyrfti túlka á næsta
slikt þing, sem túlkuðu frá einni fræði-
grein til annarra. Slikir visindalegir
þúsundþjalasmiðir eru ómissandi liður í
árangursríkum starfshópum.
Umræðan
En víkjum nú aftur að innihaldi um-
ræðunnar. Þessar tvær meginafstöður,
efnishyggjan og mannúðin, leiddu til
mismunandi aðferða og meðhöndlunar á
verkefnum. Efnishyggjufólk stefndi að
því að finna kerfi, sem gera flóknkari og
árangursríkari samskipti möguleg. Jörð-
in er grjót, samfélagið er vél, sem ein-
hverjir verða að stjórna. Mannúðarfólk-
ið vildi láta fólk um að þróa upp sin eigin
kerfi og örva almenning til tilrauna með
nýjar tegundir samskipta og skipulags.
Jörðin er lifandi heild, mannlegt samfé-
lag er hluti hennar; kerfi sem hæfir
manninum þarf að vera lífrænt, taka til-
lit til mannlegra þarfa, þarf stöðugt að
breytast, vaxa og byltast.
Þessar mismunandi afstöður riktu ekki
aðeins á þessu þingi, heldur endurspegla
þær muninn á því, sem kallað hefur verið
framtíðarfræði rikjandi afla (establish-
ment future research) og gagnrýnin
framtíðarfræði (critical future research).
í vaxandi mæli upphefst þessi klofningur
og hverfur, og má segja að flestir þeirra,
sem til sin létu taka á þessari ráðstefnu
í Helsingör, hafi fylgt þvi sem kallað er
„samtengj andi f ramtiðarrannsóknir“
(integrative future research). Ekki er
lengur um að ræða „annað-hvort-eða“,
heldur „hvorttveggj a-þetta-og-meira-til“
hugsunarhátt; ekki troða raunveruleik-
anum í kerfi, heldur nota margskonar
aðferðir, þ. á m. kerfi, til að lýsa hinum
ýmsu hliðum hans.
En hugræn kerfi, hversu góð og rétt og
æskileg sem þau kunna að vera, eru ekki
nema hluti málsins. Samfélagskerfi sam-
anstendur af fólki af holdi og blóði, hugs-
un og tilfinningum. Kerfið er það, hvern-
ig fólkið lifir, hvað það gerir, hugsar,
skynjar og finnur til. Til að geta lifað í
öðru kerfi þarf fólk að breytast, þ. e.
þjóðfélagsbreytingar byggjast á þvi að
fólk breytist, og það að vaxa, þroskast og
breytast er í reynd hvorki auðvelt né
sársaukalaust fyrir flesta.
Einn af sérfræðingum frönsku ríkis-
stjórnarinnar benti réttilega á það í ein-
um umræðuhópnum, að sálarástand
fjöldans hér á Vesturlöndum væri slikt,
að fjöldasállækningar þyrfti við, áður en
fólk gæti almennt farið að lifa i samræmi
við þá glæstu möguleika, sem framtíðar-
rannsóknir lýsa. Hvernig skapa má
mannlegt og félagslegt umhverfi, sem
örvar sálvöxt og þroska, er því tæknileg-
ur lykill að árangursrikum félagsnýjung-
um, og hópar (stofnanir, félög, fyrirtæki,
bæjarfélög o. s. frv.) sem breyta innra
skipulagi sínu á slíkan hátt munu vaxa
og blómgast. Það er því meira en mann-
úðin ein, sem beinir athyglinni að mann-
inum, þörfum hans og vaxtarmöguleik-
um; einnig frá hagnýtu sjónarmiði efnis-
hyggju beinist athyglin í sömu átt.
Framtíðarþjóðfélagið
í einni alsnjöllustu ræðu þingsins út-
skýrði Johan Galtung prófessor (Institute
for Peace Research, Oslo), hvernig fram-
tíðarþjóðfélagið muni geta starfað, þann-
ig að sálvaxtarmöguleikar hvers og eins
fái sem bezt vaxtarskilyrði. Slíkt þjóðfé-
lag stefnir ekki að sem mestum hagvexti,
heldur er takmarkið sem mest réttlæti. í
þannig framtíð verður t. d. verkaskipting
miklu fjölbreyttari og einstaklingurinn
stundar mörg mismunandi störf um æv-
ina; þetta stuðlar mjög að vexti og
þroska persónunnar og gerir lif hans
miklu fjölbreyttara. Slík verkaskipting er
t. d. til i kolanámum Albaníu; þar skipt-
ast verkamenn á um að stjórna rekstrin-
um og sérstakir forstjórar eru ekki nauð-
synlegir. Eða sambýlishópar ungs fólks í
Bandaríkjunum, en þar eru mörg dæmi
þess að fólk skipti margt með sér einu
starfi (t. d. póstburður), og í Noregi
eru hjón einnig farin að skipta milli sin
einu starfi. Sem sannur raunhyggju- og
félagsvísindamaður var Galtung upp-
spretta fróðleiks um félagslegar nýjungar
hvaðanæva úr heiminum, og þjóðfélags-
flokkunarkerfi það, sem er upphaf hug-
leiðinga hans um framtiðina, auðveldar
rökrétta skynjun á því félagslega um-
hverfi, sem við lifum i hér á Vesturlönd-
um. Galtung greinir á milli fjögurra að-
altegunda félagsuppbyggingar þannig:
DÆMI:
Teg. I England á 19. öld, Japan í dag
(heildarhyggja og valdamis-
munur).
Teg. II Bandaríkin, Noregur, Sovétríkin,
svo 3 dæmi séu nefnd (einstakl-
ingshyggja og valdamismunur).
Teg. III Kina, Kúba, Tanzanía (heildar-
hyggja og jafnrétti).
Teg. IV Ekki til ennþá (einstaklings-
hyggja og jafnrétti).
Englendingar sameinuðust í tákni
kiúnunnar, og Kínverjar hafa Maó for-
mann sem sitt einingartákn; heildar-
hyggja einkennir hvoratveggju, en mikill
munur er á valdastiganum. Englending-
ar dýrkuðu sinn aristókratíska Jakobs-
58