Samvinnan - 01.12.1970, Qupperneq 60

■£0331ERLEND VÍÐSJÁ
Magnús Torfi Ólafsson:
Sameinuðu þjóðirnar í skugga
tvíveldadrottnunar
Stofnun sem verið hefur við lýði í ald-
arfjórðung hlýtur að hafa eignazt sínar
hefðir, og það ekki sízt þegar um er að
ræða jafn umfangsmikla og virðulega
stofnun og Sameinuðu þjóðirnar. Föst
hefð er komin á að hátíðahöld á afmælis-
degi alþjóðasamtakanna, sem haldinn er
hátíðlegur í október, ná í aðalstöðvunum
í New York hámarki með hljómleikum að
kvöldi afmælisdagsins. Þá koma snjöll-
ustu listamenn frá ýmsum heimshornum
fram fyrir fulltrúa á Allsherj arþingi og
embættismenn samtakanna og ávarpa þá
fyrir hönd alls mannkyns á máli tónanna,
þeirri tungu sem hvert mannsbarn fær
numið án þess túlkar þurfi að koma til.
Afmælistónleikarnir eru sér í lagi helgað-
ir háleitasta markmiði Sameinuðu þjóð-
anna, að stuðla að friði á jarðríki.
Táknrænt um tillitsleysið
Það þótti fara eftir öðru við tuttugu og
t'imm ára afmælishátiðahöld Sameinuðu
o .óðanna í haust, að allur glans var fyrir
k mufaskap og misskilning strokinn af
látíðatónleikunum. Þar var hvergi að sjá
porrann af heiðursgestum frá afmælis-
fundinum fyrr um daginn, þjóðhöfðingja
og oddvita ríkisstjórna, sem komið höfðu
til New York gagngert vegna þess að sam-
tökin áttu merkisafmæli í ár.
Svo hafði til tekizt, að Nixon Banda-
ríkjaforseti bauð þjóðhöfðingjum og for-
sætisráðherrum að sitja veizlu sína í
Hvíta húsinu í Washington einmitt sama
kvöidið og hljóðfæraleikarar og söngvarar
komu fram fyrir þing þjóðanna á hátíða-
hljómleikunum í New York.
Eftir að menn í aðalstöðvum Samein-
uðu þjjóðanna höfðu áttað sig á þessum
árekstri, gerðu U Thant aðalfram-
kvæmdastjóri og Edvard Hambro forseti
Allsherjarþingsins allt sem þeir gátu til
að telja fulltrúa Bandaríkjastjórnar á að
firra vandræðum með því að skáka for-
setaveizlunni á næsta dag eftir hátíða-
tónleikana, en viðleitni þeirra kom fyrir
ekki. Siðameistarar Hvíta hússins viður-
kenndu að þeim hefði orðið á skyssa,
þegar þeir gerðu heiðursgestum á af-
mælishátíð Sameinuðu þjóðanna veizlu-
boð einmitt á sama tíma og afmælis-
barnið ætlaðist til að sitt hóf stæði sem
hæst, en kváðu stundaskrá Nixons svo
stranga i miðri kosningabaráttunni í
Bandaríkjunum, að engin tök væru á að
breyta veizludeginum.
U Thant og Hambro létu við það sitja
að afþakka fyrir sitt leyti boð Nixons, en
forðuðust að efna til opinberrar tog-
streitu við Bandaríkjaforseta um gesti
sína. Niðurstaðan varð að þeir þáðu flest-
ir boðið til Washington, en þó voru
nokkrir kyrrir i New York; atkvæðamest
í þeim hópi var Indira Gandhi, forsætis-
ráðherra Indlands.
Fréttamenn í aðalstöðvum Sameinuðu
þjóðanna, sem töldu að hér hefði jaðrað
við alþjóðlegt hneyksli, sögðu að þar dytti
mönnum ekki í hug að veizlustjórar Nix-
ons hefðu ásett sér að litillækka Samein-
uðu þjóðirnar, en þætti atvikið táknrænt
um tillitsleysi stórveldanna í verki gagn-
vart alþjóðasamtökunum, hvað sem liði
fögrum orðum i afmælisræðum og við
önnur svipuð tækifæri.
Sannleikurinn á aldarfjórðungs afmæli
Sameinuðu þjóðanna er sá, að alþjóða-
samtökin eru, fyrst og fremst fyrir til-
verknað stórveldanna tveggja, Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna, ekki nema
skuggi af því sem þau gætu verið, þyrftu
að vera og ber að vera samkvæmt þeirra
eigin stofnskrá.
FriSarviðleitnin
Sameinuðu þjóðirnar voru fyrst og
fremst settar á stofn til að halda uppi
friði í heiminum, og rækilega kveðið á
um hversu valdamesta stofnun þeirra,
Öryggisráðið, skuli gegna því hlutverki. Á
tuttugu og fimm ára afmælinu geisar
blóðugur ófriður í Suðaustur-Asíu, og
stríðsástand, sem í einu vetfangi getur
breytzt i styrjaldarbál, ríkir fyrir botni
Miðjarðarhafs. Öll þau ár sem stríðið
í Indó-Kína hefur staðið, hafa Samein-
uðu þjóðirnar aldrei haft tök á að láta
það til sín taka, og loks er friðarviðræður
hófust milli aðila, voru þær í engum
tengslum við alþjóðasamtökin. Ákvörðun
Sameinuðu þjóðanna um skiptingu Pal-
estínu varð beinlínis tilefni til vopnavið-
skipta ísraels og Arabaríkjanna, og lengi
framan af voru tilraunir til að setja þá
deilu niður aðallega í höndum Samein-
uðu þjóðanna, en nú er það breytt. Stór-
veldin sem styðja sinn aðilann hvort,
Bandaríkin og Sovétríkin, hafa sýnt til-
hneigingu til að taka ráðin i sínar hend-
ur, eftir því sem hætta vex á að skjól-
stæðingar hvors um sig dragi þau lengra
og lengra inn í átökin.
Einstök atvik, sem til þess liggja að
svona hefur farið i Indó-Kina og fyrir
Miðjarðarhafsbotni, skipta ekki megin-
máli í þessu sambandi. Hvað sem liður
áhrifum þess á gang mála í Suðaustur-
Asiu að Kína er haldið utan Sameinuðu
þjóðanna, og hversu ófúsir sem ísraels-
menn kunna að vera að eiga mál sin
undir samtökum, þar sem arabar eiga
núorðið vísan meirihlutastuðning, er það
mergurinn málsins að Sameinuðu þjóð-
irnar eru í raun og veru úr leik á stöðum
þar sem ófriðareldur brennur eða liggur
falinn.
Sama kemur i ljós, ef litið er til þess
verksviðs sem þýðingarmest er til að
tryggja að framvinda mála i bráð og
lengd falli i friðsamlegan farveg, afvopn-
unar i viðustu merkingu, en einkum og
sér í lagi þess brýna verkefnis að hefta
æðisgengið kapphlaup stórveldanna um
múgdrápsvopn til kj arnorkuhernaðar,
sýklahernaðar og eiturhernaðar. Afvopn-
unarráðstefna Sameinuðu þjóðanna hef-
ur setið á rökstólum ár eftir ár, án þess
að ná öðrum umtalsverðum árangri en
sáttmála um að hefta útbreiðslu kjarn-
orkuvopna til ríkja sem ekki hafa smíðað
sér þau nú þegar, og er þó sá sáttmáli
gloppóttur sökum þess að Kína og Frakk-
land standa ekki að honum. Aftur á móti
fara einu viðræður, sem vonir standa til
að skili áður en langt um líður árangri,
nú fram einslega milli kjarnorkustórveld-
anna tveggja, Bandarikjanna og Sovét-
ríkjanna. Er þar þó um það eitt að ræða,
að tvíveldin stilli sig um að leggja í nýja
lotu í vígbúnaðarkapphlaupinu, af því að
báðum óar tilkostnaðurinn, en mestar
horfur eru á að í raun og veru myndu
bæði standa í svipuðum sporum hernað-
arlega hvort gagnvart öðru og þau gera
nú, eftir að ógrynni hugvits og fjármuna
hefði enn á ný verið sóað í vígbúnaðar-
hítina.
Ekki svo að skilja að Sameinuðu þjóð-
irnar séu eðli sínu samkvæmt ófærar um
að stilla til friðar. Samtökin hafa tví-
mælalaust átt meginþátt í að stöðva
vopnaviðskipti og setja niður deilur sem
valdið hefðu getað friðslitum. Nægir að
nefna rifrildi Indlands og Pakistans um
Kashmír, vígaferli Grikkja og Tyrkja á
Kýpur, Súezstríðið 1956 og tilraun auð-
hringa til að lima Kongó í sundur. Sömu-
leiðis orkar ekki tvímælis, að tilvera og
atbeini Sameinuðu þjóðanna hefur stuðl-
að að því að upplausn nýlenduvelda
Evrópuríkja í öðrum heimsálfum hefur
þrátt fyrir allt orðið blóðsúthellinga-
minni en ástæða var til að óttast.
Sérstofnanirnar
Þá er enn óminnzt á þann þátt í starfi
Sameinuðu þjóðanna sem lætur minnst
yfir sér, en þegar á allt er litið hefur
tekizt bezt, starfsemi svonefndra sér-
stofnana samtakanna. Þar ber hæst Mat-
væla- og landbúnaðarstofnunina, Heil-
brigðismálastofnunina, Flóttamanna-
hjálpina, Barnahjálparsjóðinn, Menning-
armálastofnunina og Þróunarsjóðinn.
Þessar stofnanir hafa, sumar hverjar
að minnsta kosti, náð árangri sem teljast
má undraverður, þegar tillit er tekið til
vandans sem við hefur verið að etja.
Heilbrigðismálastofnunin hefur til að
mynda átt meginþátt í að bjarga þjóðum
hitabeltisins undan sóttum sem þar herj-
uðu til skamms tíma eins og landplágur,
en eru nú í fyrsta skipti orðnar viðráðan-
legar. Matvælastofnunin beitti sér fyrir
framförum í ræktunaraðferðum og jurta-
kynbótum, sem eiga drjúgan hlut í að
60