Samvinnan - 01.12.1970, Síða 62

Fræöimennina greinir að sjálfsögðu á
um einstök atriði í flókinni framvindu,
en i megindráttum eru þeir sammála.
Þeim mun geigvænlegra er, að þess verð-
ur litt vart að valdhafarnir í ríkjunum,
sem bolmagn hafa til að hafa veruleg
áhrif á atburðarásina, geri sér nokkra
viðhlítandi grein fyrir, að við blasir nýr
veruleiki sem krefst nýrra viðbragða, ef
afstýra á ófarnaði.
Stjórnir stórveldanna haga sér eins og
tæknibyltingin hafi í rauninni ekkert
gert sem máli skiptir annað en leggja
þeim upp i hendur ný tæki, áhrifameiri
og skjótvirkari en áður þekktust, til að
reka sína gamalkunnu, skammsýnu
heimsveldisstefnu. Hagsmunir heimsveld-
isins, drottnunaraðstaða þess á áhrifa-
svæðinu sem það gerir tilkall til, er látin
sitja fyrir öllu öðru. Brýnustu vandamál-
um heimsbyggðarinnar er i hæsta lagi
sinnt i orði kveðnu, framlagið til þeirra
er smámunir einir hjá fjáraustrinum í
valdatækin, nokkurs konar auglýsinga-
starfsemi til að halda nafni sinu á loft.
U Thant orðaði þetta auðvitað ekki
svona ókurteislega í afmælisræðu sinni,
en hann sagði þó berum orðum, að
stefnubreytingar væri þörf i þeim efnum
sem mestu máli skipta, ef ekki ætti illa
að fara. Hann lætur nú senn af embætti,
og þá þarf að velja Sameinuðu þjóðunum
nýjan merkisbera. Hver sem fyrir vali
verður mun reynast jafn máttvana og
fyrirrennarinn að afstýra hnignun sam-
takanna, nema innan vébanda þeirra
myndistafl sem leggst ásveif með honum.
Eins og stendur má heita borin von
að stjórnir tvíveldanna taki sinnaskiptum
að marki, enda má svo heita að þau séu
eðli sínu samkvæmt ófær um að ráða
fram úr vandanum. Heimsveldisaðstöð-
unni fylgir heimsveldisafstaða, sem flæk-
ir mál fiekar en greiðir úr þeim, þar sem
heimsveldishagsmunirnir eru látnir
ganga fyrir eðli málsefna. Skýrt dæmi
þessa biitist á liönu hausti, þegar tví-
veldin í sameiningu komu á vopnahléi í
viðureign ísraelsmanna og Egypta, en
klúðruðu málið svo um leið, að það er
komið í nýja sjálfheldu. Samningavið-
ræðurnar um frið og brottför ísraelshers
af hernumdu landi, sem verða áttu óað-
skiljanlegur eftirleikur vopnahlésins, hóf-
ust ekki, af þvi það eru í rauninni stór-
veldahag:munirnir sem ráða gangi mála.
Bandaríkjunum og Sovétríkjunum er
meira í mun að tryggja aðstöðu sína og
ítök við Miðjarðarhafsbotn en að setja
niður deiluna, sem varð þeim tilefni til
að seilast þar til beinna áhrifa.
Forusta um að endurlífga Sameinuðu
þjóðirnar til sjálfstæðs hlutverks i heims-
málunum kemur ekki í fyrirsjáanlegri
framtíð frá tviveldunum, og smærri rikin
hafa hingað til verið svo skipt í hópa, að
ekki hefur verið um að ræða markvissa
viðleitni í þá átt af þeirra hálfu. Tvi-
veldin hafa eftir mætti íeynt að gera þau
að skjólstæðingum sínum og fylgifiskum.
Á afmælisþinginu sem enn stendur hef-
ur þó orðið vart viðleitni hjá ýmsum að-
ilum til að breyta þessu, binda enda á
aðgerðaleysi tvíveldadrottnunarinnar í
alþ j óðasamtökunum.
Tilefnið var ekki sízt hvernlg deila
ísraelsmanna og araba hljóp i enn harð-
ari hnút en áður við það að tvíveldin
tóku hana gersamlega í sinar hendur, af
vettvangi Öryggisráðs og meira að segja
úr nefnd fjögurra rikja sem fast sæti
eiga i ráðinu, Bretlands og Frakklands
auk tvíveldanna.
Afstaða Frakka breytt
Afstaða frönsku stjórnarinnar til Sam-
einuðu þjóðanna hefur gerbreytzt, síðan
Pompidou tók við stjórnartaumunum af
de Gaulle. Hershöfðinginn gamli hafði
lítið álit á alþjóðasamtökunum og hugð-
ist afla Frakklandi áhrifa á gang mála
með stórveldispólitík innan þeirra marka
sem ríkjandi aðstæður setja. Stjórn
Pompidous hefur lagt stórmennsku-
drauma de Gaulles á hilluna, en stefnir
að sama marki og hann með öðium ráð-
um. Til að mynda er ljóst orðið, að hún
lítur svo á að Sameinuðu þjóðirnar séu
kjörinn vettvangur fyrir viðleitni til að
skerða tvíveldadrottnunina, og hún hefur
þegar fengið i lið með sér mörg áhrifa-
mestu smærri ríkin i ýmsum álfum.
Franska stjórnin fékk á afmælisþing-
inu ákjósanlegt tilefni til að gera þessa
nýju stefnu sína gagnvart Sameinuðu
þjóðunum lýðum ljósa. í ræðu á hátíða-
fundi Allsherjarþingsins lagði Nixon
Bandarikjaforseti megináherzlu á hlut-
verk Bandaríkjanna og Sovétríkjanna í
heimsmálunum; þau þyrftu að koma sér
saman, og þá væru viðfangsefnin i raun-
inni leyst.
Jafnskjótt og Schumann, utanrikisráð-
herra Frakklands, kom heim af hátiða-
fundi Allsherjarþingsins, var haldinn í
París ráðuneytisfundur, þar sem hann
gaf skýrslu sem síðan var gerð opinber í
nafni frönsku stjórnarinnar. Þar var af-
staða Nixons gagnrýnd harðlega og varað
við afleiðingum hennar.
Schumann komst svo að orði, að yrði
skoðunum Nixons framfylgt, hlytist af
því alger tvíveldadrottnun í heiminum.
Þá tækju Bandarikin og Sovétrikin
ákvarðanir um málin; öll önnur riki væru
í rauninni gerð að áhrifalausum áhorf-
endum.
Áður en franska stjórnin lét álit sitt í
ljós, höfðu frönsk blöð sett svipuð sjónar-
mið enn óvægilegar fram. Þau töluðu um
nýjan Jaltasamning — i þetta skipti án
þátttöku Bretlands — um skiptingu
heimsins í áhrifasvæði milli Bandarikj-
anna og Sovétríkjanna.
Jafnframt létu þau þá skoðun í ljós,
að engar likur væru til að Sovétríkin
tækju tilboði Nixons um formlega tvi-
veldadrottnun. Þeim þætti langtum hent-
ugra að tvístíga áfram eins og hingað til,
hafa í rauninni samkomulag við Banda-
rikin um áhrifasvæði i Evrópu, en eiga
þess kost i öðrum heimsálfum að notfæra
sér uppreisn þjóða þróunarlandanna gegn
nýlenduaðstöðu i hagkerfi þar sem
Bandaríkin eiu þungamiðjan.
StaSa Kína
Siðast en ekki sízt eiga Sovétrikin en
ekki Bandaríkin landamæri að Kina, og
eru þvi það tvíveldanna sem taka þarf
raunverulegt tillit til þróunarinnar i
mannflesta riki heims. Af hálfu Banda-
rikjanna myndi ,,nýr Jaltasamningur“
við Sovétrikin fyrst og fremst beinast
gegn Kína, eina rikinu sem í fyrirsjáan-
legri framtið getur náð þeirri aðstöðu að
skáka hvoru tviveldanna.
Tilvera Kína gerir að verkum að tvi-
veldakerfið yrði valt, en meðan Kina er
haldið utan Sameinuðu þjóðanna, er
næstum óhjákvæmilegt að tvíveldin ónýti
alla viðleitni til að gera alþjóðasamtökin
að þvi sem þeim er ætlað að vera sam-
kvæmt stofnskránni, sjálfstæðu afli, sem
fært sé um að leiða í ljós vilja ríkja
heimsins, stórra og smárra, og móta
stefnu sem feli hann i sér. Því er nú af
margra hálfu lagt kapp á að koma því til
leiðar að Kína taki hið fyrsta sæti meðal
Sameinuðu þjóðanna.
Mikla athygli vakti þegar Kanada, ná-
grannaríki Bandaríkjanna, ákvað
skömmu eftir að Allsherj arþingið hófst
að taka upp stjórnmálasamband við
Kína, enda þótt það hefði í för með sér
sambandsslit við Taívan. Um sama leyti
varð kunnugt að tvö önnur riki i NATÓ,
Ítalía og Belgía, eiga í samningaviðræð-
um við Kina um stjórnmálasamband.
Jafnframt gengu þau tvö ríki í Austur-
Evrópu, sem gert hafa það að yfirlýstri
stefnu að leysa álfuna úr viðjum hern-
aðarbandalaga tvíveldanna, Rúmenía og
Júgóslavía, fram fyrir skjöldu á Allsherj-
arþinginu i viðleitni til að rjúfa víta-
hiinginn sem deilan um aðild Kína hefur
sett Sameinuðu þjóðirnar í.
Ljóst er því að þau riki, jafnt i austri og
vestri, sem vinna að því með þegjandi
samkomulagi að losa smátt og smátt um
tviveldadrottnunina í heimsmálunum,
eru sammála um að eitt áhrifarikasta
ráðið til að koma markmiði sínu i kring
sé að koma þvi til leiðar að Kína verði
virkt i alþjóðamálum á sama grundvelli
og önnur stórveldi.
Litlar líkur eru á að deilunni um aðild
Kina verði ráðið til lykta á Allsherjar-
þinginu sem enn situr þegar þetta er
ritað, en eftir síðustu atburði er fyrirsjá-
anlegt að með sama áframhaldi verður
kominn meirihluti fyrir aðild Kina innan
fárra ára. Við það mun margt breytast í
alþjóðasamtökunum, sem hljóta að vera
óstarfhæf i mörgum þýðingarmestu mál-
um á alþjóðavettvangi meðan einu af
þrem öflugustu ríkjum heims er haldið
þar utan dyra. Hugmyndin með starfs-
íeglum Sameinuðu þjóðanna var, að þar
væii sett á laggirnar stofnun, sem fær
væri um að láta verulega til sin taka
hverju sinni sem fimm helztu aðildarrik-
in væru sammála. Ástæðan til, að Sam-
einuðu þjóðirnar hafa sett svo ofan á
vettvangi alþjóðastjórnmála sem raun
ber vitni, er að Öryggisráðið varð óstarf-
hæft um leið og neitað var að viður-
kenna, að ný stjórn væri komin til valda
í einu þessara fimm ríkja; tveim þeirra
fjögurra rikja sem eftir sátu var ýtt til
hliðar þegar frá leið, og eftir var tví-
veldadrottnun, sem reynzt hefur ófær um
að leysa nokkurt þeirra meiriháttar
vandamála sem við samfélagi þjóðanna
blasa. 4
62