Samvinnan - 01.12.1970, Síða 63

Eysteinn Sigurðsson:
Seinni hluti
Það er megineinkenni á skáldskap
Gríms, að þar gætir ríkrar tilhneigingar
til að horfa til baka og aftur til genginna
sögupersóna eða liðinna atburða. Slik
viðhorf eru venjulegt einkenni á róman-
tískum skáldskap, enda er auðsætt, að
Grimur hefur mótazt svo af rómantísku
stefnunni i bókmenntunum þegar á yngri
árum, að hún hefur orðið honum að leið-
arljósi að verulegu leyti allt fram á elli-
ár. Og þó að rómantiska stefnan miðaðist
oftar en hitt að fjarlægri fortið, þá er
eigi að síður lærdómsríkt að veita því at-
hygli, að viðhorf a. m. k. hliðstæð við-
horfum hennar virðast hjá Grimi hafa
náð að móta það verk hans, sem er eitt
hið fullkomnasta af öllum ljóðum hans,
ef litið er á þau frá strangfagurfræðilegu
sjónarmiði, þ. e. kvæðið Endurminningin.
Þar er yrkisefnið lífsreynsla manna og
þáttur einstakra liðinna atburða, sem
fyrir þá hefur borið, i henni, og á yrkis-
efnið er horft frá sjónarhóli ellinnar
undir ævilokin, það túlkað með óskyld-
um myndum, en allt fellt saman i fast-
mótaða smágera heild með ótviræðu
snillingshandbragði, svo að boðskapur-
inn, hógvært umburðarlyndi, kemur vel
og greinilega fram. Þótt hér sé að vísu
ekki um að ræða rómantiskt verk i þess
orðs venjulegu merkingu, er samt fróð-
legt að veita því eftirtekt, að á viðfangs-
efnið er litið sem lið í horfinni tíð, svo að
viðhorfin eru að því leyti skyld hinum
rómantisku, sem svo mjög móta önnur
verk Gríms.
Það fer og saman i ljóðum Gríms, að
jafnframt þvi sem skáldskaparviðhorf
hans eru að meginhluta rómantísk, þá
hefur hann verið ágætlega heima víða í
íslenzkum siðari tíma þjóðsögum og sögn-
um, og einnig í fornum norrænum og
klassískum fræðum. Viðtækur bóklestur
hans hefur þannig skilað honum drjúgum
arði, og á þessum slóðum hefur hann
fundið sér þær lindir, sem hann jós af
við gerð merkustu kvæða sinna og kvæða-
flokka. Af þessu leiðir, að meginþorrinn
af frumortum kvæðum hans er með sögu-
legu yfirbragði og fjallar um liðna menn
eða atburði, og verk hans þeirrar tegund-
ar eru tvímælalaust hið merkasta, sem
hann hefur látið eftir sig liggja. Þessi
verk eru fleiri og fjölbreytilegri en svo, að
þeim verði gerð fullnægjandi skil í tíma-
ritsgrein, en á ýmis hinna merkari verður
drepið hér á eftir.
Nokkuð er um það, að Grimur sæki
sér yrkisefni í erlend söguleg efni, svo
sem i kvæðinu Gyðingurinn gangandi,
sem fjallar um manninn, sem eiliflega
leitar dauðans, finnur hann ekki, en
kvíðir honum eigi að síður. Sama á við
um fleiri verk, svo sem Líkför Karls XII,
þar sem lýst er sorg eftir mikinn leiðtoga,
Antinóus, sem fjallar um útlagann i
heiminum, sem ekkert skortir, en finnur
sér þó ekki yndi, Hlöðver Frankakóngur
og St. Pétur, sem fjallar um skipti kon-
ungsins við postulann og er heldur gam-
ansamt, og Alexander við Ganges, þar
sem þvi er lýst, hvernig mikill herforingi
talar kjark í menn sína. Út af guðspjöll-
unum yrkir Grímur einnig í kvæðunum
María Magdalena, Jesú skrifar í sandinn
og Golgatha, en i þessum verkum, einkum
Grimur Thomsen á efri árum.
þó hinu síðast talda, heldur hann smekk-
lega á alkunnum helgisagnaefnum.
Öllu bragðmeiri eru þó þau kvæði
Gríms, þar sem hann yrkir út af innlend-
um síðari tíma efnum eða fornum nor-
rænum. í fyrri flokknum eru ýmis
fremstu verk hans, og nægir þar að nefna
t. d. kvæðið Skúli fógeti, þar sem sett er
á svið svipmikil lýsing á karlmenninu,
sem lætur sér hvergi bregða andspænis
grimmúðgum náttúruöflum. Önnur kvæði
hans út af svipuðum efnum eru þó e.
t. v. ekki síðri, svo sem Svarkurinn, um
GRÍMUR THOMSEN
63