Samvinnan - 01.08.1984, Page 16

Gerður Steinþórsdóttir
cand. mag.:
Brautryðjandinn Torfhildur Þ. Hólm
Hún bar ástarhug til
b.o., sem hún nefnir
aldrei á nafn; sendi
honum meira að segja
bónorðsbréf, en fékk
afsvar.
„Ég veit ekki hvort þeirri kynslóð er sjónar-
vottur var að starfi hennar er ljóst hve þungur
steinninn var, er hún velti.“
(Úr minningargrein um T. f>. H. í „19. júní“
1918)
Fyrir rúmri öld eða árið 1882 kom
út skáldsagan Brynjólfur Sveins-
son biskup. Bókin er brautryðj-
andaverk í tvennum skilningi. Með
útgáfu hennar varð höfundurinn,
Torfhildur Þ. Hólm, fyrsta konan til
að gefa út skáldrit í bundnu máli á
íslandi, og sagan um Brynjólf biskup
er jafnframt fyrsta sögulega skáldsag-
an á íslensku.
En hver var Torfhildur Hólm og
hvernig má skýra þetta brautryðjanda-
starf hennar?
Torfhildur var A-Skaftfellingur,
fædd 2. febrúar 1845 á prestssetrinu
Kálfafellsstað í Suðursveit. Foreldrar
hennar voru séra Þorsteinn Einarsson
og Guðríður dóttir séra Torfa Jóns-
sonar á Breiðabólstað.
Að Torfhildi stóðu langt fram í ættir
prestar og biskupar sem margir voru
merkir fræðimenn og rithöfundar.
Verða hér einungis nefndir Finnur
Jónsson, Skálholtsbiskup og kirkju-
söguhöfundur, Hannes biskup Finns-
son sem var ágætur fræðimaður og
rithöfundur og Jón Steingrímsson eld-
prestur sem ritaði ævisögu sína.
Sá mikli áhugi á biskupasögum og
trúmálum sem kemur fram í sögum
Torfhildar var því gamall ættararfur
og rithöfundurinn Torfhildur Þor-
steinsdóttir Hólm verður ekki skilinn
nema hafa þetta í huga.
• Þrettán ár í Vesturheimi
Torfhildur ólst upp hjá foreldrum
sínum ásamt Ragnhildi systur sinni á
Kálfafellsstað til 17 ára aldurs, en hélt
þá til Reykjavíkur þar sem hún dvald-
ist í fjögur ár. Leið til skólagöngu var
þá lokuð íslenskum konum en Torf-
hildur bjó á heimili Jóns Péturssonar
dómara og lærði ensku og hannyrðir í
einkatímum. Þá dvaldist hún í Kaup-
mannahöfn um skeið og hélt áfram
námi í sömu greinum. Hún kom oft
við hjá Ingibjörgu og Jóni Sigurðssyni
við Austurvegg, en það hús, Jónshús,
er núna eign íslenska ríkisins.
Eftir heimkomuna gerðist Torfhild-
ur heimiliskennari. Þjóðhátíðarárið
1874, þá 26 ára að aldri, giftist hún
Jakobi Hólm verslunarstjóra á Hóla-
nesi, en hann var systursonur Péturs
Havsteen amtmanns. Sambúð þeirra
var skammvinn því að hann lést á
brúðkaupsdaginn ári síðar. Fluttist
Torfhildur þá til Ragnhildar systur
sinnar á Höskuldsstaði á Skagaströnd,
en hún var gift síra Eggert Ó. Briem
rithöfundi. Hann reyndist Torfhildi
sannur vinur og stuðningsmaður í
sambandi við ritstörf hennar, las t. a.
m. yfir handrit af nokkrum sögum
hennar. Á heimilinu dvaldist þá Rann-
veig systir Eggerts, en hún var gift
Sigtryggi Jónassyni, sem varð aðal-
hvatamaðurinn að landnámi í Nýja
íslandi. Torfhildur fluttist með Rann-
veigu og Sigtryggi til Vesturheims
1876, en það ár fluttust frá íslandi um
1200 manns. Torfhildur bjó vestanhafs
í 13 ár, fyrstu níu árin hjá Rannveigu,
en þeim sinnaðist og bjó Torfhildur
ein í fjögur ár. Hún vann einkum fyrir
sér með kennslu í málaralist en hana
hafði hún numið vestanhafs. Torfhild-
ur fluttist til íslands árið 1888 og settist
að í Reykjavík og bjó þar til dauða-
dags, síðustu árin með ráðskonu. Hún
lést í Reykjavík úr spönsku veikinni
14. nóvember 1918.
Varðveist hefur dagbók Torfhildar
frá síðasta ári hennar vestanhafs og
fyrsta ári hennar á íslandi. Þar lýsir
hún í fáum orðum daglegu lífi sínu og
einmanaleik. Hún bar ástarhug til b.
o. sem hún nefnir aldrei á nafn, sendi
honum meira að segja bónorðsbréf en
fékk afsvar. Finnur Sigmundsson telur
í ritgerð sinni um Torfhildi (Þjóðsögur
og sagnir 1962) að b. o. sé Björn M.
Olsen rektor Menntaskólans í Reykja-
vík, en hann kvæntist aldrei.
16