Fréttablaðið - 27.08.2009, Blaðsíða 24

24 27. ágúst 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Bergþóra Hlíðkvist
Skúladóttir skrifar um
efnanotkun
Efnaframleiðsla í heim-inum hefur 400-fald-
ast síðan 1930 og fer enn
vaxandi. Afleiðingin er
sú að allt í kringum okkur
má finna margvísleg efni og efna-
sambönd sem geta borist í jarð-
veg, vatn og jafnvel safnast fyrir í
mönnum og dýrum. Efni geta haft
hættulega eiginleika, verið ertandi,
ætandi og jafnvel eitruð og sýnt
hefur verið fram á tengsl ýmissa
efna við ákveðna sjúkdóma. Ríflega
100.000 efni og efnasambönd eru á
markaði í dag og meirihluti þeirra
hefur ekki þurft að fara í gegnum
áhættumat. Til að bæta úr þessu
hefur ný reglugerð, sem kallast
REACH verið innleidd á Evrópska
efnahagssvæðinu (EES). Hún tók
gildi á Íslandi þann 6. júní 2008.
REACH er markvisst eftirlits-
kerfi fyrir efni og efnavörur. Meg-
inmarkmiðið er að vernda heilsu
manna og umhverfi, liðka fyrir
samkeppni í efnaiðnaði og efla
þróun nýrra efna innan EES. Tak-
markið er metnaðarfullt: Að hafa
eftirlit með nýjum efnum og sann-
reyna öryggi efna sem eru nú þegar
á markaði. Reglugerðin umbyltir
efnavörumarkaði innan EES því við
innleiðingu hennar fluttist ábyrgð
á áhættumati efna frá yfirvöld-
um yfir á framleiðendur þeirra og
innflytjendur.
REACH nær til allra efna, með
ákveðnum undantekningum þó,
sem framleidd eru eða flutt inn á
EES í meira magni en sem nemur
einu tonni á ári. REACH nær bæði
til efna í iðnaðarferlum og efna
sem eru í kringum okkur frá degi
til dags eins og t.d. í málningu, hús-
gögnum og raftækjum.
Við áhættumat á efnum er mikið
lagt upp úr samnýtingu upplýsinga
til þess að koma í veg fyrir
óþarfa endurtekningar á
tilraunum og þá sérstak-
lega dýratilraunum. Því
eru myndaðir upplýsinga-
hópar (SIEF) um hvert
efni þar sem upplýsing-
um er miðlað og kostnaði
dreift.
Það er stórt og viðamikið
verkefni að ná utan um öll
efni á markaði innan EES.
Fyrsta skrefið var svokölluð for-
skráning efna sem lauk 1. desem-
ber 2008. Fyrirtæki sem ekki for-
skráðu skráningarskyld efni mega
ekki hafa efni sín á markaði fyrr
en fullnaðarskráningu er lokið
og skráningargjald greitt. Næsta
skref er þátttaka í upplýsingahóp-
um og er mikilvægt að fyrirtæki
hefji þá vinnu sem allra fyrst til
þess að lenda ekki í tímaþröng með
skráningu.
Öllum nýjum reglum þarf að
fylgja eftir og kanna hvort eftir
þeim sé farið. Fyrsta samræmda
eftirlitsverkefni REACH undir
stjórn Efnastofnunar Evrópu verð-
ur unnið á þessu ári. Eftirlitsaðilar
í hverju landi fyrir sig munu kanna
forskráningu og skráningu efna hjá
fyrirtækjum og hvort öryggisblöð
fylgi þeim efnum þar sem þess er
krafist. Eftirlit með REACH hér á
landi er í umsjón Umhverfisstofnun-
ar, sem fer einnig með framkvæmd
þess, ásamt heilbrigðiseftirliti
sveitarfélaga.
Markmið REACH er að vernda
heilsu okkar og umhverfi. Forsenda
þess að það takist er að skráning
efna gangi vel. Því er mikilvægt
að framleiðendur og innflytjendur
skrái efni sín og efnavörur. Það er
í hag fyrirtækja, sem ábyrgra þátt-
takenda í samfélagi okkar allra, að
sýna fram á að vörur þeirra upp-
fylli öryggiskröfur.
Frekari upplýsingar um REACH
má finna á umhverfisstofnun.is.
Höfundur er sérfræðingur hjá
Umhverfisstofnun.
BERGÞÓRA HLÍÐ-
KVIST SKÚLADÓTTIR
Ábyrg efnanotkun Stórslys í uppsiglingu á Suðurnesjum
UMRÆÐAN
Alda Sigmundsdóttir skrifar
um Hitaveitu Suðurnesja
Það er athyglisvert að á þeim tímum sem þjóðin þarf hvað
mest á því að halda að glata
ekki eigum sínum og auðlind-
um skuli standa fyrir dyrum
í fullri alvöru að selja kanad-
ísku einkafyrirtæki hlut í HS
Orku – fyrirtæki sem sér um að
veita grunnþjónustu til íbúa á Reykjanesi. Helstu
rök þeirra sem vilja selja eru að auðlindirnar
séu ekki framseldar til einkaaðila, heldur aðeins
eignaréttur í framleiðslufyrirtækinu. Samt sem
áður eignast hinn nýi eigandi afnot af auðlind-
inni til næstu 65 ára, framlengjanlegt til 65 ára í
framhaldi af því.
Af þessu tilefni tel ég mig knúna til að vekja
athygli á viðbrögðum erlendra aðila við blogg-
færslu sem ég skrifaði á ensku um þetta efni á
vefsíðu minni www.icelandweatherreport.com.
Umrædd bloggfærsla, sem birtist s.l. fimmtu-
dag, hefur þegar þetta er skrifað fengið u.þ.b.
50 athugasemdir og flestar eru þær á einn veg
– alvarleg viðvörunarorð til okkar Íslendinga
um að láta ekki einkavæða þá mikilvægu grunn-
þjónustu sem orkuvinnslan er. Þetta fólk talar af
eigin reynslu og skilaboðin eru skýr. Alls staðar
þar sem þetta hefur verið gert hefur orðið hnign-
un og arður fyrirtækjanna ekki farið í að bæta
þjónustu eða uppbyggingu, heldur til að greiða
sem mestan arð til eigendanna. Aðaleinkennið
er hækkun gjaldskrár – mun dýrari þjónusta
til þess að standa undir arðgreiðslum á meðan
viðhald á grunnvirkjunum er vanrækt.
Ég vil vitna hér í nokkrar af þeim athugasemd-
um sem hafa borist. Lesandi sem kallar sig Kost-
er og er búsettur á Íslandi segir: „Ein ástæðan
fyrir því að við fluttum til Íslands var vegna
orkunnar og jarðhitans. Þegar við bjuggum í
Alberta, Kanada, stað sem er mjög hallur undir
einkavæðingu, var hitareikningurinn kominn
úr öllum böndum, og var oft hærri en afborgan-
ir okkar af húsnæðislánum á veturna. Á veturna,
og það er kalt í Kanada, hafa margir ekki efni
á að halda húsnæði sínu við þokkalegt hitastig,
sem veldur margvíslegum vandamálum. Það
er þetta sem gerist þegar einkafyrirtæki leitar
leiða til að græða á grunnþörfum.“
Þjóðverji einn skrifar: „Reynsla okkar í Þýska-
landi er að einkavæðing veitufyrirtækja, sér-
staklega orkufyrirtækja, hefur leitt til hærri
verðskrár og verri þjónustu. Þar sem hagnaður
er aðalmarkmiðið er þeim þáttum sem krefjast
útgjalda, svo sem viðhaldi á grunnvirkjum, t.d.
rafmagnslínum, almennt ekki sinnt.“
Lesandi sem kallar sig D_Boone tekur undir
ofangreint sjónarmið og skrifar: „Þetta kemur
fullkomlega heim og saman við það sem hefur
gerst í Nýja Sjálandi á síðasta áratug, eftir að
rafveitumarkaðurinn var gefinn frjáls. En ekki
trúa mér: ‚gúglaðu‘ þetta og þú munt finna dæmi
um okur, rafmagnsskort, ónæga fjárfestingu í
grunnvirkjum og jafnvel markaðsmisnotkun.“
Annar lesandi, Lee, vekur athygli á því sem
gæti gerst á þeim 130 árum sem afnot af auðlind
okkar Íslendinga er í annarra höndum: „130 ár ...
á þeim tíma mun HS Orka hafa skipt um eigend-
ur 17 sinnum, mun hafa verið endurþjóðnýtt 4
sinnum á 12 samdráttartímabilum, endureinka-
vædd 5 sinnum, veðsett 3 sinnum í 6 hagvaxtar-
bólum, og eignir þess gerðar upptækar tvisvar í
3 styrjöldum.“
Í stuttu máli birtist hér ógnvekjandi framtíðar-
sýn, svo ekki sé meira sagt. Ég tel óhætt að
fullyrða að það yrði stórslys ef þessi misráðna
einkavæðing yrði að veruleika. Jarðorka okkar
Íslendinga er dýrmæt auðlind sem með tímanum
mun aðeins verða verðmætari – eins og þeir sem
sóst hafa eftir að eignast orkufyrirtækin á síð-
ustu árum vita vel. Á þessum örlagatímum er allt
í húfi – ekki síst að halda eftir þeim náttúruverð-
mætum sem við eigum. Við eigum að leita allra
leiða til að halda HS Orku undir stjórn hins opin-
bera og krefjast þess af okkar stjórnmálamönn-
um að þeir beiti sér fyrir því.
Að lokum hvet ég alla til að lesa athugasemdirn-
ar við umrædda bloggfærslu á slóðinni: http://tin-
yurl.com/muy9sp
Höfundur er þýðandi og bloggar á
www.icelandweatherreport.com.
ALDA
SIGMUNDSDÓTTIR
UMRÆÐAN
Magnús Orri Schram
skrifar um Hitaveitu
Suðurnesja
Kanadískt fyrirtæki Magma Energy hefur
hug á að eignast 43% hlut
til HS Orku. Sorgarsaga
málsins nær allt til ársins
2006 þegar ríkisstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks veitti
heimild fyrir sölu á 16% hlut rík-
isins í Hitaveitu Suðurnesja (HS).
Þrátt fyrir að auðlindirnar sjálf-
ar væru þá í eigu fyrirtækisins,
tryggði áðurnefnd ríkisstjórn að
16% hluturinn mætti ekki komast
í hendur opinberra aðila. Þar með
hófst einkavæðingarferli auðlinda
hér á landi.
Með breytingu á lögum í júní
2008 var reynt að tryggja að slíkt
gæti ekki gerst aftur, þ.e. að auð-
lindirnar gætu með einhverjum
hætti komist í minni- eða meiri-
hlutaeigu einkaaðila. Þá var orku-
fyrirtækjum skipt í tvo hluta, ann-
ars vegar veitufyrirtæki – sem sér
um sölu orkunnar til almennings
og hins vegar framleiðslufyrirtæki
sem sér um orkuvinnsluna. Auk-
inheldur tryggði lagasetning-
in að auðlindirnar stæðu fyrir
utan þessa skiptingu, og yrðu
ætíð í eigu almennings, rétt eins
og meirihluti veituhlutans. Hins
vegar opnaði lagasetningin á að
framleiðslufyrirtækin sem standa
í fjárfrekum framkvæmdum og
eru í samkeppnisrekstri, gætu
verið í eigu einka aðila. Var slíkt í
anda EES samningsins enda erf-
itt að hindra aðkomu einkaaðila að
samkeppnisrekstri.
Lögin heimiluðu ennfremur opin-
berum aðilum að framselja afnota-
rétt af auðlindinni til allt að 65 ára
í senn og að handhafi tímabundins
afnotaréttar ætti möguleika á við-
ræðum um framlengingu þegar
helmingur umsamins tíma er
liðinn.
Eigandi jarðhitaauð-
lindanna á Reykjanesi –
Reykjanesbær hefur nú
gengið frá samningi við HS
Orku um þennan afnota-
rétt og gengur sá samn-
ingur alveg útá ystu nöf
– ef hann er ekki beinlínis
ólöglegur.
Þar er HS Orku tryggð-
ur réttur til framlengingar
afnotasamnings 65 ár til
viðbótar – eða 130 ár alls. Að mínu
mati hafa Reyknesingar farið þvert
á anda laganna með þessu ákvæði
og því réttast að endurskoða samn-
inginn.
Ég tel hins vegar rangt að ríkið
eigi að stíga inn í kaup Magma og
hindra þannig söluna. Um er að
ræða 12,2 milljarða króna og fram-
undan er svo milljarða fjárfesting á
svæðinu. Ríkið á ekki þá fjármuni til
reiðu og ef þeir væru til reiðu, ætti
frekar að nýta þá til fjárfestinga í
orkuiðnaði, heldur en til að taka yfir
kaup á hlutabréfum. Framundan er
erfiður vetur, niðurskurðar á fjár-
lögum upp á milljarðatugi og væri
nær að fagna þeirri innspýtingu
inn í okkar efnahagslíf sem aðkoma
Magma er. Við megum ekki gleyma
því að ef við ætlum að hindra erlent
eignarhald, þá þurfa fyrirtækin að
leita eftir erlendu lánsfé til uppbygg-
ingar. Við núverandi lánshæfismat
og himinháar vaxtagreiðslur væri
slíkt óráð.
Eignarhald opinberra aðila á auð-
lindum okkar er mikið hagsmuna-
mál og ber að tryggja. Samningar
með einhliða framlengingu til 130
ára og lágmarks afnotagjaldi eru
þess vegna vondir samningar. Þess
vegna eiga stjórnvöld að skoða hvort
áðurnefndir samningar standist
nánari skoðun. Það er mér til efs.
Það væri ekki gott skref ef stjórn-
völd hindruðu kaup erlendra aðila á
HS Orku. Stjórnvöld hafa betri not
fyrir tólf þúsund milljónir. Skyn-
samlega nýtingu auðlinda í þágu
almennings á að tryggja með öðrum
hætti.
Höfundur er alþingismaður.
Erlent fjármagn - já takk
MAGNÚS ORRI
SCHRAM
ðHafðu samband við skrifstofu Dale Carnegie í síma 555 7080
og fáðu nánari upplýsingar
um Næstu kynslóð
13-15 ára 16-20 ára 21-25 ára
www.naestakynslod.is
Vilt þú...
...vera einbeittari í námi?
...geta staðið þig vel í vinnu?
...vera jákvæðari?
...eiga auðveldara með að
eignast vini?
...vera sáttari við sjálfan þig
DALE CARNEGIE
FYRIR UNGT FÓLK
Kíktu á naestakynslod.is og sjáðu hvað aðrir þátttakendur höfðu að segja um þjálfunina
Kynningarfundir verða haldnir:
mánudaginn 5.janúar kl.20:00 og
miðvikudaginn 7.janúar kl.20:00,
Ármúla 11, 3.hæð.
Æskilegt að foreldrar mæti með þeim sem
fara á námskeið fyrir 13-15 ára.
Næstu námskeið hefjast:
mánudaginn 12.janúar 13-15 ára,
miðvikudaginn 14.janúar 16-20 ára,
þriðjudaginn 20.janúar 21-25 ára.