Stúdentablaðið - 17.06.1954, Blaðsíða 12

4
STUDENTABLAÐ
ÓLAFUR LÁRUSSON, prófessor:
I afturelding
Ég hygg að mönnum megi vera það ljóst nú
orðið, hversu óeðlilegt hið stjórnskipulega sam-
band Islands og Danmerkur var á sínum tíma.
Löndin liggja í fjarska hvort við annað.
Þau eru eins ólík og tvö lönd frekast geta
verið. Þjóðirnar, sem þau hafa byggt, tala hvor
sína tungu, eru ólíkar að skapgerð og menn-
ingu og hafa lengst af átt við ólík kjör að búa.
Að því er til viðskiptalífsins tók var hvorugt
landið sjálfsagt markaðsland hins. Þegar þessa
alls er gætt, hlýtur sú spurning að rísa, hvort
sambandið hafi átt nokkurn rétt á sér, og sé
þeirri spurningu svarað neitandi, þá er það á
hinn bóginn augljóst, að rétt hafi verið og eðli-
legt að slíta sambandinu. Það var þá rökrétt
ályktun af forsendum þeim, sem hér hafa verið
greindar.
Danir voru stærri þjóð og sterkari en ls-
lendingar ,og rás viðburðanna leiddi því til
þess, að þeir höfðu öll yfirtökin í sambúð þjóð-
anna. Stjórnvaldið í málum Islands komst í
danskar hendur, löggjafarvaldið, hið æðsta
dómsvald og hin æðsta umboðsstjórn, og stóð
svo öldum saman. Seint og síðarmeir hófu
Islendingar svo frelsisbaráttu sína og fóru að
krefjast þess, að fá sem mest af þessu valdi yfir
þeirra eigin málum í sínar hendur. Nokkuð var
það misjafnt, hversu kröfuharðir menn voru,
sumir vildu fá meira, aðrir sætta sig við minna.
En sjálfstæðisbaráttan hafði staðið langa tíð
áður en nokkur íslenzkur stjórnmálamaður dró
þá rökréttu ályktun af eðli sambandsins að
lausn málsins væri sú ein, að skilnaður yrði
milli landanna. Einhverjir kunnu þó að hafa
hugsað svo með sjálfum sér en óttast að það
myndi eigi reynast framkvæmanlegt. En ann-
ars hefir efalaust vaninn ráðið hér miklu. Sam-
band landanna var búið að vara svo lengi, að
menn hafa átt örðugt méð að hugsa sér annað
fyrirkomulag. Lengi vel litu flestir því á allt
skilnaðartal sem skýjaþorgir og hugaróra.
Arin næstu við aldamótin síðustu eru á
ýmsan veg merkileg í sögu sjálfstæðisbarátt-
unnar. Valtýskan, sem þá var ofarlega á baugi
og hlaut fylgi meiri hluta alþingismanna um
skeið, var undanhaldsstefna. Með henni var
vikið frá þeim grundvelli, sem Jón Sigurðsson
hafði lagt, og stefnunni, sem Benedikt Sveins-
son og samherjar hans höfðu fylgt. Fylgismenn
Valtýskunnar biðu ósigur í kosningunum 1902,
en þá tók við annað og ekki betra. Alberti
laumaði ákvæðinu um setu ráðherra íslands í
ríkisráði Dana inn í frumvarp það til stjórn-
skipulaga, er stjórnin lagði fyrir Alþingi 1902.
Báðir flokkar þingsins samþykktu þetta ein-
róma, þótt það færi í bága við margyfirlýstan
vilja þingsins og margir óttuðust, að samþykkt
þess yrði talin fela í sér viðurkenningu Islend-
inga á því, að landið væri hluti af danska rík-
inu og lyti grundvallarlögum þess. A þinginu
1903 var fylgi flokkanna við þetta atriði enn
svo ríkt, að aðeins einn þingmaður, síra Sig-
urður Jensson, þingmaður Barðstrendinga,
greiddi atkvæði gegn því.
Samþykkt ríkisráðsákvæðisins hafði þó ekki
orðið allsendis mótmælalaus, þótt andstæðingar
þess engu fengju áorkað um gerðir Alþingis. Dr.
Björn Þórðarson kemst svo að orði um þetta
efni í riti sínu Alþingi og frelsisbaráttan 1874—
1944.