Stúdentablaðið - 17.06.1954, Blaðsíða 13

STÚDENTABLAÐ
5
„Ástæða er til að vekja athygli á því, að
einmitt á þessum sömu síðustu árum, þegar
undanhaldið í stjórnmálabaráttunni hófst á Al-
þingi og hinni fyrri stefnu um innlenda stjórn
var snúið í öfuga átt, undir vígorðinu „stjórnar-
bót“, hafði fæðst og dafnað hreyfing meðal
æskumanna, sem öðlast höfðu nokkra þekking
á stjórnmálabaráttunni á 19. öld, sem byggð
var á þeirri hugsjón, að Islendingar ættu einir
að ráða öllum málum sínum án danskrar íhlut-
unar. Aðalgróðurreitur þessarar hreyfingar var
í lærða skólanum og barst þaðan út um landið“.
Eg get bætt því við, að leynifélag var í skólan-
um, sem hélt uppi þessum áróðri, bæði innan
skólans og utan, og varð vel ágengt. Formaður
þess var Magnús Pétursson síðar bæjarlæknir.
Til voru menn í landinu, sem sáu að þessi
hreyfing mundi geta orðið áhrifarík. Dr. Björn
tilfærir ummæli síra Jens prófasts Pálssonar í
blaðagrein, er hann ritaði sumarið 1903. Síra
Jens komst m. a. þannig að orði:
„Hér er bersýnilega um ekkert annað né
minna að ræða en þjóðlífshreyfing, sem er að
læsa sig inn að hjartarótum þjóðarinnar, og
má, ef Alþingi tekur ekki sanngjarnt og réttlátt
tillit til hennar, vekja hann hita, sem hvorki
núverandi-þing né núverandi Islandsráðherra
mundu fá kælt, heldur getur magnast og kveikt
harðari og lengri stjórnarbaráttu en hina fyrri“.
Sagan sýndi það ljóslega, að síra Jens var
sannspár í þessum ummælum sínum.
Þannig var upphaf Landvarnarflokksins.
Hann spratt upp úr deilunum um ríkisráðs-
setuna og verður það eigi með sanni sagt, að
sú deila hafi til einskis orðið. Það varð hlut-
verk Landvarnarflokksins að vera hinn kröfu-
harðasti flokkur í sambandsmálinu. Bjarni frá
Vogi lýsti stefnu flokksins í sjálfstæðismálinu
með þessum orðum:
„Munu þeir eigi skiljast við þetta mál fyrr en
yfir lýkur og ísland orðið frjálst og óháð sam-
bandsland Danmerkur“.
„Frjálst sambandsland“ varð vígorðið um
nckkurt skeið. Merking þess var nokkuð
óákveðin og tvíræð, það gat bæði merkt kon-
ungssamband eitt við Danmörku og einhvers-
konar málefna-samband. Það var eins og menn
kynokuðu sér við að tala um sjálfstætt ríki og
að telja það vera markmið baráttunnar að
Island hlyti þann sess. Jafnvel á Þingvalla-
fundinum 1907 varð Gísli Sveinsson að berjast
sköruglega fyrir því, að orðið „ríki“ væri tekið
upp í ályktun fundarins, og fékk því einu til
leiðar komið, að þar var talað um „frjálst land“
í staðinn fyrir „frjálst sambandsland“. Það var
eins og menn væru feimnir við að taka sér
orðið „ríki“ í munn, en seinna það sama sumar
talaði Friðrik konungur áttundi um „bæði rík-
in“ í hinni frægu ræðu, sem hann hélt á Kol-
viðarhóli, og má oss, sem þá vorum ung, enn
vera minnisstætt, hversu vér fögnuðum þess-
um orðum konungsins.
Sú hugsun, að sjálfstæðisbaráttunni ætti að
lykta og hlyti að lykta með fullkomnum skiln-
aði landanna, var þá enn lítt haldið á lofti,
sumir menn notuðu skilnaðinn meira að segja
sem grýlu á fólkið, og áreiðanlega var þá enn
ekki um neinn skilnaðarmannaflokk að ræða.
En seint á árinu 1906 kom út norður á Akur-
eyri bæklingur með titlinum í afturelding. Höf-
undurinn var Guðmundur Hannesson, sem þá
var héraðslæknir á Akureyri. Bæklingur þessi
er ekki nema 132 blaðsíður í fremur smáu broti,
en ég efast um að veigameiri stjórnmálapési
hafi nokkru sinni verið ritaður á íslenzka
tungu. Höfundurinn tók þar sambandsmálið til
rólegrar og rökfastrar rannsóknar, og þar á
meðal hvaða gildi sambandið hafi fyrir oss,
hvað vér myndum missa, ef því yrði slitið, og
hvort oss myndi unnt að standa á eigin fótum,
ef til þess kæmi. Niðurstaða hans var sú, að
vér myndum einskis í missa, sem vert væri
um að tala, og að oss myndi fyllilega kleift að
komast af einum vors liðs og að vér myndum
geta innt af hendi það sem oss bæri og það sem
vér þyrftum að inna af hendi sem sjálfstæð
þjóð. Skilnaðurinn væri því hið rétta takmark
vort og ætti að vera það. Hér er eigi rúm til
að rekja efni þessa rits nákvæmlegar, en það
er frábærlega vel ritað, ljóst og skýrt, og eins
og vænta mátti af hönfundinum hefir hann gagn-
hugsað þetta umtalsefni sitt. Hér var skilnaðar-
stefnan í fyrsta sinni set fram í rækilegu máli
og þannig að vai’la gat nokkur maður lagt bækl-
inginn frá sér að lestri loknum án þess að hafa
vaknað til umhugsunar um það efni, sem hann
fjallaði um.
Guðmundur Hannesson tileinkaði æskulýð
landsins þetta rit sitt og sannarlega tók æsku-
lýðurinn því með opnum örmum og ég er þess
fullviss, að þeir voru æðimargir, er létu sann-
færast af röksemdum höfundarins. Eftir þetta