Stúdentablaðið - 17.06.1954, Blaðsíða 21

STÚDENTABLAÐ
13
Um félagsskap og samtök
Aldrei sýnir menntan manna fagrari ávöxtu,
en þegar mönnum tekst að samlaga sig til að
koma fram mikilvægum og viturlegum fyrir-
tækjum. Sérhver sá, sem þekkir náttúru manns-
ins, veit, hversu nærri sjálfsþótti og eigingirni
liggur eðli hans, og lýsir sér með margvísleg-
um hætti, sem bráðlega getur raskað eða sundr-
að félagsskap, ef menn vantar þann áhuga til að
framkvæma tilgang félagsins, eða lag það og
lempni, sem kann að greina hið meira frá hinu
minna, og meta það mest, sem mest er vert. A
þessu verður því meira vandhæfi, þegar hug-
leitt er, að félagsskapur verður að vera byggður
á jöfnum réttindum allra félagsmanna, og hver
einn þó að hafa svo mikið ráðrúm, að hann geti
varið öllu sínu megni tilgangi félagsins til fram-
kvæmdar, ef því yrði við komið. Eigi þvílíkur
jöfnuður réttinda að haldast til lengdar, er auð-
sætt að mikils hófs þarf að gæta á báðar hend-
ur, svo enginn missi réttinda sinna, og engum
sé heldur bægt frá að vinna félaginu það gagn,
sem hann getur unnið eða vill vinna. Á öllum
öldum og meðal allra þjóða hefir félagsskapur
verið tíðkaður frá alda öðli, en hann hefir eftir
því lagast betur eða miður sem menntun þjóð-
anna eður aldanna hefir verið til og þar eð
menntun þjóðanna er að mestu komin undir
þjóðfrelsinu, hefir félagsskapur tíðkazt mest og
komið mestu góðu af stað, þar sem frelsið hefir
haft fastastar rætur. Þar sem þjóðirnar hafa
verið kúgaðar hefir aftur á móti vilji sjálfs
stjórnarans, eða hinna voldugustu ráðgjafa
hans, skorið úr, hvort félögin mætti standa eður
ekki, og hefir það, eins og vita má, verið dæmt
eftir því, hvort þau voru sjálfum drottnendun-
um geðfelld eður ekki. En þegar í slíkt horf er
komið, þá misstist allt það, sem lífgar og glæðir
félagsandann og áhugann á öllu hinu góða, sem
félagsskapur og samtök mega til leiðar koma,
menn bera það allt saman við álit eða smekk
hinna æðstu höfðingja, og fallast á það eða fella
það eftir því sem þeir heyra það sé dæmt á
æðri stöðum; sumum þykir og sem stjórnar-
menn einir eigi með að ganga á undan í hverju
nytsömu fyrirtæki og þykir ekki hæfa að neinn
annar verði fyrri til þess; og svo er þessi skoð-
unarmáti ríkur hjá allmörgum, að fyrr liggja
þeir stjórninni eða valdamönnum á hálsi, fyrir
það þeir taki ekki upp á einhverju sem nytsamt
þykir, heldur enn þeir taki upp á því sjálfir,
með tilstyrk annarra manna, sem þeim verða
samdóma um nauðsyn fyrirtækisins.
Jón Sigurðsson.
verja, því að hann sendi bróður sinn gagngert
á fund Gissurar til að vara hann við. Tæplega
hefur Hrafni gengið til nein ást á Gissuri jarli,
en hitt hefur hann óttazt, að ef Gissur yrði felld-
ur mundi röðin koma að honum sjálfum á
eftir. Og sennilega hefur Hrafni verið vel ljóst
sambandið milli uppreisnar Oddaverja gegn
Gissuri og ófriður Sturlu og Snorra gegn hon-
um sjálfum árinu áður. Ekki er ólíklegt, að
báðar þessar uppreisnir hafi verið í sambandi
við áform Vigfúsar Gunnsteinssonar eftir sætta-
fundinn hjá Iðu, þar sem hann bar sættarorð
milli Svínfellinga, Oddaverja og flokks Sturlu
Þórðarsonar og Staðarmanna. Framkoma Vig-
fúsar í sambandi við þau mál, ofurkapp hans að
koma á sættum, verður tæplega skilin, nema
hann hafi ætlazt til, að sættargerðin yrði upp-
haf annars og meira, en þá er varla um annað
að ræða en baráttu gegn umboðsmönnum kon-
ungs, Gissuri og Hrafni. En öll þessi áform fóru
út um þúfur, aðgerðirnar voru ekki samstilltar,
svo að allt fór í handaskolum, og Vigfús sjálfur
gugnaði, þegar til kastanna kom. En þáttur
hans í íslenzkum stjórnmálum á þessum árum
er líklega mun meiri en almennt hefur verið
talið.
Þessar síðustu tilraunir til að skapa samstillt
bandalag gegn umboðsmönnum erlenda valds-
ins á Islandi fóru út um þúfur og bar margt til
þess. Þeir, sem að þeim stóðu voru ef til vill
litlu eða engu betri Islendingar en konungs-
menn, fyrir þeim vakti án efa fyrst og fremst
valdabrölt, en ekki þjóðlegar hugsjónir. Þeir
geta því ekki talizt neinar sjálfstæðishetjur,
þó að barátta þeirra beindist gegn umboðs-
mönnum konungs. Þegar þjóðveldið leið undir
lok var íslenzka þjóðin þreytt, dauðþreytt á inn-
anlandsófriði og þrautpínd af ófriðarflokkum
höfðingjanna, sem fóru eins og engisprettur
um landið. Friðurinn kom, en hann var greidd-
ur dýru verði, frelsi þjóðarinnar.