Stúdentablaðið - 17.06.1954, Blaðsíða 24

16
STÚDENTABLAÐ
yfir mesta styrjöld er saga greinir. Henni lauk
að vísu með sigri þeirra þjóða er hjarta okkar
hafði samstöðu með, en sú veröld er reis af
rústunum var þó ekki eins einleikin og úrslit
stríðsins gátu bent til. Það voru enn til þjóðir
sem ekki höfðu enn lifað sinn 17. júní, og önn-
ur ríki er ekki renndu hýru auga til slíkra daga.
Kapítalismanum hafði mistekizt nasisminn svo
hrapallega að sósíalisminn kom sterkari út úr
styrjöldinni en hann hafði gengið til hennar. I
trausti þess að vestræn ríki hefðu háð styrjöld-
ina fyrir ástar sakir á hugsjónum og réttlæti,
tóku ýmsar nýlenduþjóðir að falast eftir rétti
sínum; fjölmennasta ríki jarðar tók sér að lok-
um fyrir eigin styrk þann rétt sem því bar. Af
sjálfu yfirgangseðli kapítalismans og vegna rís-
andi sjálfsvitundar fólksins vítt um heiminn
taldi eitt stórveldið sér haldkvæmt að njóta
hernaðaraðstöðu hér á landi, og má gera þá
löngu sögu örstutta: meirihluti íslenzkra valda-
manna féllst á að veita þessi ítök. Dagurinn
mikli, 17. júní 1944, var svikinn, eining þjóðar-
innar var rofin, það var hætt við að byggja hér
upp sjálfstætt og óháð friðarríki, en í staðinn
hafnar hér hernaðarframkvæmdir, vinnuaflið
tekið úr íslenzkum atvinnuvegum og látið
leggja flugbrautir og sópa gólf fyrir erlent fólk.
Til að afla okkur þeirrar vináttu og þess trausts,
sem maðurinn við stjórnarráðið talaði um, vor-
um við látin taka okkur stöðu við hlið þeirra
sem í fjarlægum löndum tóku að sér að berja
niður samskonar baráttu og þá sem við hófum
á öndverðri fyrri öld. Og við áttum að vera
reiðubúnir að deyja fyrir einhvern óþekktan
málstað ef svo vildi til að styrjöld yrði hleypt
af stokkunum. Þetta hét að vernda heiður ætt-
jarðarinnar með árvekni og dyggð. Þetta var
kallað að leita sannleika, drengskapar og rétt-
lætis. Þetta var sá sess sem við töldum okkur
hæfa til að skipa.
Hér er komið að örlagamálum Islendinga á
líðandi stund, málum sem reynt verður að falsa
í ræðum og skrifum í dag. Mig langar að drepa
hér aðeins á eina spurningu, sem verður sér-
staklega áleitin á bakgrunni þessa dags fyrir
tíu árum, þegar öll þjóðin mættist í fögnuði:
hvar er komið gleði íslendinga?
Þjóð er því aðeins hamingjusöm að hún lifi
í samræmi við innstu hugsjónir sínar. Fyrir tíu
árum áttum við leik á borði að skapa hér blóm-
legt þjóðlíf, þar sem hverjum þegni veittist færi
á að lifa mannsæmu lífi. Það var tekið að kaupa
og smíða framleiðslutæki er færðu okkur auð
af gnóttum hafs og moldar. Og við bjuggumst
til að standa vökulan vörð um þann arf sem við
þó áttum: bókmenntir, andlega reisn, friðar-
hugsjón. Það var allt þetta sem gaf hug okkar
fyllingu á dögum lýðveldisstofnunarinnar. Nú
hefur þetta verið svikið, og þessvegna er gleði
okkar brugðið. íslenzkum mönnum þykir ekki
gaman að sópa gólf suður á Miðnesheiði —
þeir stofnuðu ekki lýðveldi sitt í því augnamiði.
íslenzkum mönnum þykir ekki gaman að sam-
neyta erlendum hermannaskríl — þeir stofn-
uðu lýðveldi sitt til að búa hér einir að sínu.
íslenzkum mönnum þykir ekki gaman að horfa
á amerískar morðkvikmyndir, sem eru látnar
flæða yfir landið til að lækka reisn þjóðarinnar
— þeir stofnuðu lýðveldið til að lesa góðar
bækur, opna heimsmenningunni hliðin að land-
inu. En það er einmitt þessi vangleði fólksins
sem smátt og smátt mundi gerast traustasti
samherji hernámsaflanna, ef það sameinaðist
ekki til virkrar baráttu gegn þeim. Aðeins í
baráttu mundi endurheimtast hin týnda gleði
íslenzku þjóðarinnar. Henni mundi síðan borg-
ið í frjórri önn að uppbyggingu samfélagsins.
Frelsi er alltaf öðrum þræði spurning um ham-
ingju.
Nú eru á lofti ýms teikn þess að þjóðin láti
ekki öllu lengur við svo búið sitja. Æ fleiri
skilja það nú dýpsta skilningi að hernám lands-
ins 1951 var aðeins leikur í pólitísku tafli stór-
veldis, að íslandi var ekki ógnað úr neinni átt
— og þó einhverjum hafi einhverntíma verið
einhver vörn í herliði í landinu, þá er nú loku
skotið fyrir þá vörn eftir að kjarnorkuvopn hafa
fullkomnazt svo sem raun ber vitni. Einn flokk-
ur hefur alla tíð staðið heill og óskiptur gegn er-
lendum ítökum á íslandi, í fyrra var annar
flokkur reistur til að vinna gegn hernámsöfl-
unum, nýlega hefur aðalmálgagn þriðja flokks-
ins lýsti því yfir að snjallast sé að herinn fari
heim til sín, dagblað annars stjórnarflokksins
hefur haft við orð að það sé svo sem hægt að
segja upp ,,varnarsamningnum“. Allt ber þetta
vott um þrýstinginn neðan frá: það er fólkið
sjálft sem er að rísa upp til andmæla og and-
stöðu. Leiðarahöfundar í blaði auðmanna-
flokksins eru þeir einu sem enn þora að halda
því fram öðru hvoru að hernámið sé gott fyrir-
tæki. Þetta er, þrátt fyrir allt, hið gleðilega