Tímarit iðnaðarmanna - 01.09.1928, Blaðsíða 7

T I M A R I T
IÐNAÐARMANNA
malti, en mjöðurinn af hunangi og mjaðarjurt.
Sennilega hafa orðin verið notuð í sháldskap, eftir
því sem best átti við í hvert skifti, en oft skipaði
mjöðurinn þar öndvegi. Etymologisk Ordbog eftir
Alf Torp rekur allrækilega feril orðsins mjöður.
Hefir hann meðal anriars fundið það í sanskrít,
indogermönsku, grísku og fleiri fornum málum.
Mjaðargerðin mun því vera komin til ára sinna,
eigi síður en ölhitan.
ÖI- og mjaðardrykkja Islendinga
og fornar siðvenjur.
Eins og nærri má geta, var öldrykkja Islendinga
til forna svipuð og hún var hjá frændþjóðinni í
Noregi, enda voru lifnaðarhættir að heifa mátti
hinir sömu. Norðmenn eru að því leyti öfunds-
verðir, að þeir áttu frá fornu fari einskonar öl-
neyslulöggjöf; hjer má minna á nokkur atriði úr
löggjöf þessari, er fjallaði um siði og drykkjuhöld
í Noregi til forna. Talsvert er í Gulaþingslögum,
en svo eru einnig ýmsar reglur um drykkjusiði í
Frostaþingslögum. Gulaþingslögin geta ekki um
annan drykk en öl, og hefir það því verið þjóð-
drykkur Norðmanna. Chr. P. Killengreen yfirdóms-
lögmaður1) hefir talsvert kynt sjer hina fornu öl-
gerðar-löggjöf Norðmanna og segir meðal annars,
að fyrst og fremst hafi hverjum verið leyfilegt að
gera sjer öl eftir vild, en í hjeruðum urðu menn
að hafa gildaskála og drykkjusamlög. Þeir, er eigi
treystu sjer til að taka þátt í slíkum samkomum,
voru ekki taldir ölfærir eða fjár síns ráðandi. 01-
hátíðir voru vitanlega trúarbragðalegs eðlis, eða
einskonar blót-drykkja á söguöldinni. Til drykkju-
hátíðanna urðu menn að hafa með sjer mat og
drykk, ella lágu við refsiákvæði í Gulaþingslögum,
og svo urðu menn á vissum árstíðum að hafa
heimadrykkju, þeir er eigi gátu sótt samdrykkj-
urnar. Eftir að kristni komst á í Noregi, breyítust
siðirnir að nafninu til; hita varð mungát heima til
jóladrykkju, og skylt var, að helgir menn krossuðu
ölið og signdu til árs og friðar. Ekki mátti heldur
bregða útaf þessum sið samkvæmt lögunum, því
að væri drykkjan vanrækt ár eftir ár, gat það
kostað búandann aleigu sína. Ölið, sem hver kom
með í gildaskálana, var það, sem forfeður vorir
nefndu samburðaröl; ekki gátu verið færri en þrír
í samdrykkju, en væri mönnnm þannig í sveit
komið, að þeir annaðhvort byggi úti á eyjum eða
upp til fjalla, var þeim gert að skyldu að gera
1) Chr. P. Killengreen, Norsk Lovgivning om Salg og
Skjænlming af Öl, bls. 63 - 64.
sæmilega mikið heimamungát. Eftir því sem Fr. Grön
segir, kom Eysteinn biskup í Noregi því til leiðar,
að sett voru einskonar takmörkunar-ákvæði um
öldrykkju í Frostaþingslög. Ákvæðin voru þannig,
að eigi mátti selja mungát á þingurn, og ef menn
óhlýðnuðust þessu, var mungátið gert uoptækt, og
eitthvað var aukið við þessi ákvæði í lögum Magn-
úsar lagabætis.
Hliðstæð lagafyrirmæli er getið um hjá oss, í
Jónsbók og víðar. Stranglega var bannað að bera
mungát í lögrjettu og jafnframt tekið fram, að ef
nokkur slæst í mat eða mungát og rækir það meira
en þingið, skal hann enga uppreisn eiga síns máls
á þingdegi.1) Ákvæðum þessum virðist hafa verið
haldið í þingsetningar-formála all-lengi. Þá eru
önnur ákvæði í Jónsbók, sem minna á norsku
lögin, um þá, sem teljast fjár síns ráðandi, en það
er hver maður »er hefir vit sitt ok má búi sínu
ráða ok kaupum ok er hesffærr ok ölfærr«.2)
Að öðru leyti virðast Islendingar ekki hafa sett
nein veruleg ölneyslu-fyrirmæli til forna. Þau hafa
verið gerð á síðustu stundu, og að því er virðist
meira af kappi en viti. Ölneyslu-löggjöf Norðmanna
hjelst nokkuð lengi óbreytt fram eftir öldum, en
er nú vitanlega orðin alt önnur, og hagkvæmari
á ýmsan hátt. Með elstu löggjöf Norðmanna voru
þeir beinlínis örvaðir til öldrykkju, enda sjest það
svart á hvítu, að aldrei lentu Islendingar í öðru
eins drykkjusvalli og hjá frændum sínum Aust-
mönnum, eftir því sem Islendingasögur herma.
Að nokkru leyti hafa Islendingar verið háðir öl-
drykkjufyrirmælum Norðmanna; víkingar höfðu að
líkindum svipaða siði, enda má t. d. minna hjer á
jóladrykkju í Grænlandi, ekki síður fyrir þá sök,
að bygg-flutningur þangað hefir verið afar hæpinn.
Þorfinnssaga karlsefnis3) segir frá því, að Þor-
finnur hafi boðið Eiríki rauða í Brattahlíð malt til
þess að heita jólamungát. Eins og kunnugt er,
festi Karlsefni sjer Guðríði Þorbjarnardótíur, er var
ekkja eftir son Eiríks, og var þá jóladrykkjunni
snúið upp í brúðkaup. Fóstbræðrasaga kemst svo
að orði:4) »Þá er at jólum dregr, lætr Þorkell
mungát heita. Því at hann vill jóladrykkju halda
ok gera sjer þat til ágætis — því at sjaldan voru
drykkjur á Grænlandi«. Nærri má geta, hvort ekki
hafa verið öldrykkjur á Islandi, þar sem greiðar
voru skipagöngur, enda fara Islendingasögur ekki
leynt með það. Gísla saga Súrssonar getur um
1) Jónsbók (0. H.), bls. 8. Alþingisbækur 1, bls. 203.
2) Jónsbók, bls. 99.
3) Kap. 6.
4) Kap. 22.
I 37 ]