Tímarit iðnaðarmanna - 01.09.1928, Blaðsíða 13

T í M A R I T
IÐNAÐARMANNA
enda bera veisluhöldin það með sjer, og mungát
var, að því er jeg best veit, aldrei heiti á erlendu öli.
Akuryrkja Islendinga var, eins og alkunna er, að
mestu Ieyti lögð niður, eftir að svarti-dauði geisaði
í byrjun 15. aldar. Fóru þá ýmsar framkvæmdir
landsmanna út um þúfur eins og nærri má geta.
Þrátt fyrir eymd Islendinga eftir þessa plágu hjeld-
ust veisluhöld hjá höfðingjum og efniskaup til öl-
fanga, en þá varð náttúrlega að kaupa malt og
annan kornmat frá útlöndum, enda hefir aðal-
innflutningur Islendinga jafnan verið kornmatur
og efni til húsagerðar, þangað til þeir fóru að apa
ýmislegt eftir öðrum þjóðum og auka sjer þannig
óþarfa kostnað. Það er tilgangslítið, að koma með
allar þær tilvitnanir, sem upp mætti tína, um malt
og hunang, einkum úr Islendingasögum og Forn-
brjefasafninu. Menn kannast t. d. við það, úr Víga-
Glúmssögu, að Arnór rauðkinnr átti malt úti á
Gásum og fór þangað að sækja það með húskarla
sína. Maltið ætlaði hann að nota til ölgerðar í
brúðkaupsveislu, en þeir Þorgrímur Þórisson náðu
því frá honum]). Þá er hitt kunnugt, að Þórður
kakali flutti árið 1247 mikið af malti frá Bessa-
stöðum upp að Reykholti, og það malt telja menn
líklegt, að gert hafi verið úr íslensku byggi. Forn-
brjefin geta afar víða um malt, einkum eftir 1240.
Hinn merki vísindamaður, Þorvaldur Thoroddsen,
hefir t. d. tínt til nokkrar tilvitnanir úr Fornbrjefa-
safninu, sem hjer mætti geta um, og eru þær
teknar úr Lýsingu íslands, IV. Ð. 1. h., þar sem
rætt er um akuryrkju. Meðal annars er getið um
kaupsetningu milli Englendinga og Islendinga í
Vestmannaeyjum árið 1420; þá er getið um aðra
1480, og 1467 er talið, að Björn ríki skuldi ein-
hverjum^ sjera ]óni í Húnavatnsþingi tvær tunnur
malts. Árið 1477 gefur ]ón rauðkollur ]ónsson
meðal annars Skálholtsstað 400 í malti, víni og
klæðum. Rænt var hálftunnu malts í Miklabæ,
árið 1476. Árin 1480, 1505 og 1512 er getið um
mat á tveimur tunnum af malti, sem koma átti
upp í vígsbætur, og árið 1496 geldur Árni ábóti
Snæbjarnarson í Viðey tvær tunnur af malti upp
í jarðarverð. Þrjár tunnur malts eru goldnar upp
í vígsbætur eftir Pál á Skarði, og 1506 er þess
getið, að útlendingum hafi verið seldar tvær tunnur
af þvegnum brennisteini fyrir fjórar tunnur af malti.
Þ. Thoroddsen segir enn fremur, að eftir kauplagi
1415 sjeu tvær tunnur af malti og áttungur hun-
angs metnar á hundrað, en 1420 kostaði hunangs
áttungurinn sjerstaklega 15 fiska. Árið 1534 er
1) Víga-Glúmssaga bls. 32.
sagt frá því, að Ögmundur biskup hafi verið sjer
úti um korn og malt í Noregi, og 1574 kvarta
þeir Guðbrandur biskup og ]ón lögmaður yfir
versluninni á Húnavatns- og Hegranesþingi, meðal
annars fyrir þá sök, að þar fáist ekki nægilegt
malt og mjöl1). Annars geta menn kynt sjer þetta
nánar hjá áðurgreindum höfundi, því að of langt
yrði að telja hjer fleira fram af þessu tæi; en
rannsaki menn nákvæmlega bókmentir vorar frá
landnámstíð og fram á þenna dag, þá verður nið-
urstaðan sú, að hjer hafi jafnan verið ölhita, enda
þótt segja megi, að hún hafi að mestu leyti fallið
í gleymsku upp úr 17. öld og fram að síðustu
aldamótum.
Sagnfræðingar, sem minst hafa á ölhitu til forna,
segja, að ölið hafi ekki geymst vel, en hafa hins-
vegar ekki gert sjer grein fyrir orsökunum. —
Áður en gerð er grein fyrir því, hvernig ölgerðin
var ti! forna, og hvernig hún er nú, má geta þess,
að ölið var í aðal-atriðum gert þannig, að byggið
var haft við raka og velgju, en þá breyttust í því
sterkjuefnin þannig, að þau urðu að sykri, sem
gersveppir gátu melt og breytt í vínanda, kolsýru
og önnur efni. Byggið var eftir þessa breytingu
nefnt malt, og annaðhvort notað nýtt og rakt til
ölgerðar, eða þurt, væri það ekki þegar í stað
notað til ölhitu. Af maltinu var gert seyði, sem
svo var hitað það mikið, að hinn meltanlegi sveppa-
sykur rann í heita vatninu og varð að maltvökva,
sem látinn var kólna. Að svo búnu var hratið
síað frá, og gerðkveikjur settar undir maltvökvann,
sem á stundum var kryddaður, eins og síðar verð-
ur á minst, og úr þessu varð svo hið marglofaða
mungát, sem var hið mesta sælgæti forfeðra vorra.
Það sjest á Njálu, að »mjólki þinn« þótti ekki
virðulegt umtal, en vera mungátsmaður, var gagn-
ólíkt, því að hann var talinn nýtur til stórræðanna.
Nútíma ölgerðin er miklu margbrotnari, enda þótt
uppistaðan sje hin sama. Humallinn, efnafræðin
og hreinræktun gersveppanna er nú komið til
sögunnar, svo að enga helga menn þarf nú lengur
til þess að blessa ölið, að því leyti, að skjaðak
kemur nú ekki í það, ef rjett er með farið.
Möltun og ölhitu-aðferðir.
Möltun er dregin af því að melta; byggið eða
kornið varð einskonar upplausn, líkt og fæðan í
maganum. — Sjálfsagt hafa íslendingar gert tals-
vert að því, að breyta byggi í malt til ölgerðar,
1) Alþingisbækur I, bls. 275.
[ 43 ]