Tímarit iðnaðarmanna - 01.09.1928, Blaðsíða 8

T I M A R I T
IÐNAÐARMANNA
erfisdrykkju.1) Eyrbyggja geíur um jólaöl, sem nota
varð í erfiöl. »Var þá tekit jólaöl þeirra ok snúit
til erfisins*.2)
Eins og síðar verður reynt að sanna, hafa ís-
lendingar á söguöld og langt fram eftir öldum,
drukkið talsvert af öli, en óneitanlega hefir þessu
verið stilt í meira hóf heldur en í Noregi, þar
sem ölefnin voru meiri. En sömu drykkjuhátíð-
arnar er þó getið um hjá oss, að undanteknu sam-
burðarölinu, sem lögboðið var í Noregi. Hjer má
þegar minna á, að víða kemur fram, að drykkja
var sameinuð. Laxdæla skýrir meðal annars frá
því: »Var nú drukkit alt saman brullaup Ólafs ok
erfi Unnar*. Þegar Finnbogi hinn rammi kvæntist
í annað sinn, var veisla mikil á Möðruvöllum:
»Mungát heitt, mjöðr blandinn ok mönnum boðit*.
Og þannig má telja upp úr sögunum margar
drykkjuhátíðir, sem smám saman verður vikið að
síðar.
Samdrykkjur Norðmanna, þar sem hverjum var
gert að skyldu að koma með mat og drykk til
gildaskálanna, voru vitanlega hundheiðinn siður,
eða einskonar blótveislur. Þangað komu menn
með samburðaröl, eins og áður er sagt, en þótt
siðir þessir hjeldust í Noregi langt fram á kristni,
þá var í raun og veru um sömu hátíðirnar að
ræða eins og áður er lauslega minst á, því að á
söguöldinni var drukkið til árs og friðar og goð-
unum til heilla, en síðar var drykkjan helguð Maríu
mey og hinum hvíta Kristi. Vitanlega hafa blót-
veislur verið á Islandi á söguöldinni, og drukkið
við hofin, en þetta mun hafa verið með nokkuð
öðrum hætti en hjá frændum vorum í Noregi, því
að hjer var miklu fámennara, en hinsvegar höfð-
ingjar rausnarlegir. Mæíti því hugsa sjer, að svipað
hefði verið með þeim og Sigurði Hlaðajarli úti í
Noregi. Til Hlaðahofs þurfti enginn að bera öl
með sjer, og var því ekki um neitt samburðar-
öl að ræða. Sama mun mega segja um Islendinga
í þessu efni. Eins og menn vita, var ölið notað
við öll tækifæri, jafnvel við kaup eða sölu, arf-
töku, festarmál o. s. frv.; til dæmis er getið um
Njótsminni, þ. e. a. s. drukkið minni þess, sem
nýtur kaupa á einhverjum hlut. Þá er festaröl, er
menn festu sjer konu; síðar var þetta nefnt sam-
gönguöl, en sjálfsagt hefir það heiti frekar átt við
hjónabandsöl. Áður er getið um erfiölið, sem sumir
nefndu sáluöl, eftir að kristnin komst á. Auk alls
þessa voru eins og kunnugt er mýmörg minni
drukkin í ölveisluhöldum, og verður síðar vikið að því.
1) Gísla saga Súrssonar, bls. 29 og 37.
2) Eyrbyggja, bls. 137.
Gildaskálarnir fornu hafa eflaust verið hlýlegir
og að sumu leyti eins tilkomumiklir og gildaskálar
nútímans, því að sumir þeirra hafa verið afar
stórir, eftir veislugestum að dæma. Skálaþilin voru
tjölduð fögrum dúkum eða vænu vaðmáli, og hafi
nokkurstaðar verið ber þil, voru þau, eins og venja
var, vel skafin. Höfðingjar og önnur stórmenni
sátu í æðra og óæðra öndvegi, og næstir þeim
voru venjulega þeirra virktavinir. Umhverfis skál-
ann innanvert voru upphækkuð borð, sem eftir
ýmsu að dæma virðast hafa verið nokkuð stór.
Önnur minni borð voru líka mikið notuð, skutil-
borð. Þegar þröng var í skálanum, notuðu menn
forsæti, en þau voru niður á Ieirgólfinu, sem var
hálmi stráð; en þeir hinir sömu urðu vitanlega að
snúa baki við eldunum. Niðri á gólfinu voru líka
borð, sem nefnd voru trapiza, en það hafa líkast
til verið einskonar millibilsborð til þess að geyma
á mat og drykk, meðan á veisluhöldunum stóð.
Eftir því sem jeg veit best, þá hafa t. d. hin svo-
nefndu skapker, sem ölið var ausið úr við drykkju-
höldin, staðið á slíkum borðum. Skapkerin stóðu
jafnan fram við anddyrið, og hefir það sjálfsagt
verið gert til þess, að ölið eða mjöðurinn yrði
kaldari. — Hvað húsaskipan íslendinga til forna
víðvíkur, þá geta menn kynt sjer hana allrækilega
í doktorsritgerð Valtýs Guðmundssonar. Að sjálf-
sögðu hófust veislurnar með því, að menn mötuð-
ust. Eins og menn vita, var framreiðslan óbrotin
á söguöldinni; menn fengu matinn lítið hlutaðan,
en svo hafði hver sinn tygilkníf; mestmegnis var
því borðað með fingrunum, og þurfti því að við-
hafa mesta hreinlæti, enda voru mundlaugar bornar
fyrir gesti, áður en borðhaldið byrjaði og eins
eflir að því var lokið. Eftir borðhaldið hófst eigin-
lega veislan og gleðskapurinn, þegar ölið og mjöð-
urinn komu til sögunnar. Skutilmeyjar báru ölið og
mjöðinn í skreyttum hornum (sjá 1. m.) fyrir gestina,
en síðar varð það siður, að skutilsveinar intu þetta
af hendi, og varð það nokkuð almennur siður.
Áður en setst var að sumbli, var drykkurinn eftir
heiðnum sið helgaður með eldi, en eftir að kristnin
komst á, var, eins og áður er sagt, drykkurinn
helgaður á annan hátt, og ekki álitu menn hættu-
laust að drekka ókrossað öl, enda þótt lengi vel
eimdi nokkuð eftir af hinum heiðnu siðvenjum.
Þegar búið var að helga drykkinn, var á sögu-
öldinni fyrst drukkið minni Óðins, Þórs og annara
goða, en eftir kristnum sið drukku menn fyrst
minni Krists og Maríu meyjar. Ýmsar voru sið-
venjur við drykkjur, sem of langt yrði upp að telja.
Einmenning drukku menn á stundum og urðu þá
I 38 ]