Tímarit iðnaðarmanna - 01.09.1964, Blaðsíða 6

JÖKULL PÉTURSSON, málarameistari:
Málaraiðnin á íslandi
1 eftirfarandi grein verður reynt að bregða nokkru
ljósi yfir sögu og þróun málaraiðnarinnar hér á landi.
Hér verður þó aðeins stiklað á stóru, en væntanlega
verður saga iðnarinnar skráð síðar meir, og þá rann-
sökuð betur öll gögn, sem til kunna að vera og snerta
þetta efni.
Einn merkasti þátturinn í þjóðlífi og menningu
okkar íslendinga er varðveizla sögu lands og þjóðar,
allt frá upphafi byggðar landsins. Þetta hefur öðru
fremur orðið til þess að auka hróður landsins, og skipa
því virðulegan sess meðal menningarþjóða heimsins.
Sagnritun vor er þó kannske einna merkilegust, ef
skoðaðar eru allar aðstæður, sem þjóðin átti við að
búa um aldaraðir.
Nú á tímum eru aftur á móti allar aðstæður þannig,
að auðvelt er að skrifa og varðveita söguna svo ræki-
lega að ekkert fari forgörðum, ef vilji er fyrir hendi.
En til þess að svo megi verða, er nauðsynlegt að hver
stétt þjóðfélagsins hugsi um sína sögu. Verður þetta
auðvitað léttast og öruggast með því að skrá söguna
um leið og hún gerist. Það verður svo starf hinna eig-
inlegu sagnritara og sagnfræðinga að vinna úr þessum
gögnum á sínum tíma.
Saga málaraiðnaðarinnar sem atvinnugreinar hefst
ekki hér á landi fyrr en um aldamótin síðustu. Aftur
á móti má segja, að handverkið sjálft sé jafngamalt
byggðarsögu landsins. Þannig vitum við t. d., að skip
landnámsmanna, víkingaskipin, voru oft fagurlega mál-
uð eða steind, eins og það var þá kallað, og voru það
sérlega hin svipmiklu drekahöfuð á stafni skipanna,
sem þannig voru skreytt. Vafalaust hefur fleira af bún-
aði verið málað, og má í því sambandi benda á seglin,
sem oft og iðulega voru strífuð, eða röndótt, eins og
við köllum það nú til dags.
Annars virðast forfeður vorir, ekki síður en annara
þjóða menn, fyrr á öldum, hafa haft hið mesta dálæti
á litum og enda notað þá í margvíslegum tilgangi.
Þannig voru þeir ekki einungis notaðir til augnayndis
og skrauts, heldur og til þess að tákna völd og virð-
ingu manna. I frásögnum af höfðingjum og hefðar-
konum, er jafnan lögð mikil áherzla á að lýsa klæðnaði
þeirra, litklæðum, svo senv eins og til að undirstrika
frásögnina og efni hennar. Byggingarhættir á híbýlum
manna á landnámsöld og lengi fram eftir öldum voru
með þeim hætti, að naumast gat verið um mikla notk-
un málningar að ræða. Hinsvegar verða kirkjubygg-
ingarnar til þess að skapa möguleika fyrir notkun máln-
ingar, og má í rauninni segja, að þróun handverksins
fylgi þróun byggingarhátta kirkna að verulegu leyti,
allt fram til vorra daga.
Kirkjur hér á landi urðu snemma margar, tiltölu-
lega. í skrá, sem Páll Jónsson, biskup í Skálholti, lét
gera um 1207, er talið að kirkjur í Skálholtsbiskups-
dæmi séu um 300 talsins. Ekki hafa þetta þó allt verið
merkilegar byggingar, en þó sennilega mun meir til
þeirra vandað en almennra híbýla manna. Um sama
leyti voru prestar biskupsdæmisins taldir vera 220. En
eins og höfðingjar og aðrir fyrirmenn skörtuðu í lit-
klæðum, til þess m. a. að auðkenna sig frá sauðsvörtum
almúganum, þá var prestum snemma bönnuð öll sund-
urgerð í klæðaburði. Þeir urðu að klæðast mjög lát-
lausum fatnaði, og urðu auk þess að skera hár sitt
mjög, og skegg máttu þeir eigi bera.
Einhverjar fyrstu heimildir, sem til eru um notkun
málningar hér á landi, eru þær, sem segja frá því að
Páll biskup Jónsson hafi látið mála í Skálholtskirkju
bæði ræfur og stöpul. Um annað var í rauninni ekki
að ræða, sem hægt væri að mála, nema þá prédikunar-
stól og kannske kirkjubekki. En hverjir voru það þá,
sem framkvæmdu þessa vinnu? Það munu nær undan-
tekningarlaust hafa verið prestar eða aðrir kirkjunnar
þjónar með lægri vígslur, svo sem djáknar eða súb-
djáknar. Ekki er þó, lengi vel, getið um lærdóm þeirra
til þessara verka, en gera má ráð fyrir að margir þeirra
hafi ef til vill lært þetta erlendis, að einhverju leyti.
Fyrstu glöggar heimildir um þetta, sem mér er kunn-
ugt um, eru um Martein biskup Einarsson. Hann lærði
skrautmálun í Englandi, og þótti snemma mjög slyng-
ur í þeirri íþrótt. Þess er þó rétt að geta, að þegar
Marteinn var við nám í Englandi, þá var hann ungur
að aldri og ekki við guðfræðinám. Eftir heimkomuna
vann hann um skeið að verzlunarstörfum á Suðurnesj-
90
TÍMARIT IÐNAÐARMANNA