Tímarit iðnaðarmanna - 01.09.1964, Page 7

Nicolai S. Berthelsen,
jyrsti idnlœrdi málarinn
á íslandi.
um. En brátt fór að fara mikið orð af honum sem
málara. Hefur sá orðrómur borizt austur að Skálholti,
því þar kom, að Ögmundur biskup Pálsson fékk Mar-
tein til að mála kórinn í staðarkirkjunni og seinna
fékk Jón Arason hann til að mála stóra stofu eða sal,
sem hann hafði látið „gera af viði“ að Hólum. Margar
aðrar sagnir eru til af þessari listiðju Marteins Einars-
sonar, og eru það nær eingöngu kirkjur, sem hann mál-
ar og skreytir, enda var naumast um annað að ræða
eins og áður er að vikið. Skal hér aðeins bent á það,
að hann málaði kirkjuna að Stað á Ölduhrygg fyrir
föður sinn, séra Einar Snorrason, og loks að hann mál-
aði og skreytti fagurlega kirkjuna að Álftanesi á Mýr-
um, eftir að hann var hættur biskupsstörfum. Af því
sem sagt hefur verið hér að framan má segja, að miðað
við allar aðstæður hafi hann verið all umsvifamikill
„í faginu“, og mætti með talsverðum rétti segja, að
Marteinn biskup sé einhver fyrsti lærði málarinn hér
á landi, enda þótt lærdómur hans hafi verið með nokkr-
um öðrum hætti en nú tíðkast, sem vonlegt er. Mar-
teinn andaðist að Miðhúsum í Álftaneshreppi árið
1576.
Eftir því, sem lengra líður fram, og byggingarhættir
breytast, verður það æ tíðara að menn noti málningu
til skrauts og viðhalds á húsum sínum, bæði innan
dyra og utan. Er víða hægt að finna frásagnir um það,
að efnaðri bændur og embættismenn létu mála hús sín.
Voru það einkum bæjarþilin sem máluð voru, og þá
kannske ein stofa, sem þá var helzt notuð fyrir meiri-
háttar gesti eða þá til annarar viðhafnar. Ekki er þó
getið um sérstaka málara í sambandi við þessi verk
lengi vel. Það er ekki fyrr en nokkuð er liðið á 19. öld-
ina, að fram koma menn, sem kalla mætti málara.
Er þar fyrstan að telja Þorstein nokkurn Guðmunds-
son, sem gekk lengi undir nafninu „málari". Hann
mun hafa verið fæddur um aldamótin 1800, og var ætt-
aður austan úr Hreppum. Þorsteinn var að eðlisfari
listhneigður og byrjaði ungur að mála myndir og
teikna. Nokkurrar tilsagnar og þekkingar mun hann
hafa aflað sér erlendis, en aldrei varð hann þó um-
svifamikill í þessum efnum, og mun ýmislegt annað
en hæfileikaskortur hafa valdið því. En þrátt fyrir það
að honum tækist ekki að hasla sér völl sem listmálari,
hefur hann viljað reyna láta nokkuð gott af sér leiða,
vegna þeirrar kunnáttu og þekkingar, sem hann hafði
aflað sér, bæði í dráttlist og eins í meðferð málningar
og lita. Hann skrifaði t. d. grein um málun húsa í
tímaritið Bónda, sem gefið var út hér í Reykjavík um
miðja 19. öld. Bauðst hann þar til að kenna mönnum
málun og dráttlist. Var þetta hugsað sem námskeið,
þannig að ákveðinn var viss tími, sem kennslan stæði
yfir, og eins var ákveðið kennslugjald. Hygg ég, að
hér sé í rauninni um að ræða fyrsta vísi að iðnskóla hér
á landi.
1 þessu sambandi er rétt að vekja athygli á því, að
um það bil 15 árum síðar er stofnaður hér í Reykjavík
félagsskapur iðnaðarmanna, sem hlaut nafnið Félag
handiðnaðarmanna, en var síðan kallað Iðnaðar-
mannafélagið í Reykjavík og heitir svo enn. Það var
eitt af höfuðverkefnum félagsins að vinna að hagnýtri
menntun iðnaðarmanna, og var þá sérstaklega rætt um
þörf fyrir kennslu í dráttlist, teiknun.
Eitt af því, sem Þorsteinn ræddi um í grein sinni
um málun húsa, var það á hvern hátt mætti mála með
olíumálningu yfir tjöruborinn flöt, en um þessar mund-
ir var nær allt ytra borð húsa úr viði tjöruborið. Mun
Þorsteini ekki hafa þótt þetta fallegt, og því viljað
kenna mönnum hvernig þeir gætu málað yfir tjöruna
Jón G. Jónasson,
málarameistari.
TÍMARIT IÐNAÐARMANNA
91