Fréttablaðið - 18.12.2009, Qupperneq 24

24 18. desember 2009 FÖSTUDAGUR
nær og fjær
„ORÐRÉTT“
■ Árni Björnsson þjóðhátta-
fræðingur segir í bók sinni Saga
daganna að jólatré breiddust
upphaflega út frá mótmælendum
í Þýskalandi. Einstaka grenitré tók
að berast til Íslands á síðari hluta
19. aldar en slík jólatré urðu ekki
algeng fyrr en um síðari heims-
styrjöld. Þangað til var hérlendis
oftast notast við heimasmíðuð tré.
Jólagjafir tíðkuðust ekki hérlendis
fyrr en seint á 19. öld, og voru
sumargjafir öldum saman almenn-
ari. Hins vegar fékk vinnufólk og
heimilismenn sitthvað klæðakyns
fyrir jólin sem eins konar launa-
uppbót. Tengdar því eru sagnir um
jólaköttinn, sem á sér ættingja í
nautslíki við Eystrasalt og annan af
geitarkyni í Noregi.
FRÓÐLEIKUR
JÓLATRÉ OG GJAFIR
■ Fyrir tveimur árum efndu
Námsgagnastofnun og Íslensk
málstöð – Stofnun Árna Magn-
ússonar í íslenskum fræðum
til keppni í nýyrðasmíð. Hlut-
skarpast varð orðið „tískuviti“,
sem er þýðing á enska orðinu
„trendsetter“. Það er haft um
þá sem móta nýja strauma og
stefnur í heimi tískunnar, eink-
um með frumlegum klæðaburði
eða stíl.
Þetta er ágæt tilraun en orðið
tískuviti hefur aftur á móti
ekki fest sig í sessi eins og leit
á Google ber vitnisburð um.
Ástæðan er mögulega sú að
orðið tískuviti fangar ekki fylli-
lega hugtakið„trendsetter“. Það
minnir á orð á borð við menn-
ingarvita, þann sem kann skil á
nýjustu straumum og stefnum.
Tískuvitinn, eða tískulöggan
eins og slíkir einstaklingar eru
stundum kallaðir, getur þannig
reynt að hafa vit fyrir öðrum í
fatavali og jafnvel afstýrt tísku-
slysum, en hann markar ekki
endilega stefnuna. Það er eitt að
hafa vit á hlutunum, annað að
vera frumkvöðull og fyrirmynd.
Önnur orð eru ef til vill betur
til þess fallin að lýsa hugtakinu
„trendsetter“ á íslensku. Hér
koma þrjár tillögur:
Stílryðjandi, samanber braut-
ryðjandi. Sá sem ryður ákveðn-
um stíl eða tísku til rúms.
Stíltogi, samanber leiðtogi.
Orðið er þjálla en tillagan á
undan og skýrir sig sjálft.
Straumvaldur, samanber
örlagavaldur. Kannski form-
legra en tillagan á undan, sem
gæti komið í veg fyrir að það
geri sig gildandi í hversdags-
máli.
-bs
TUNGUTAK
Þú veist nú hvernig tískan er í dag
Flottur í tauinu
„Ég sagði við þá: Ég er ekki
að fara að leggjast í drulluna,
strákar, hvað er að ykkur?“
JÓN HILMAR HALLGRÍMSSON SEM
SÉRSVEITARMENN HANDTÓKU
HVÍTKLÆDDAN Í STÓRA VASALJÓSS-
MÁLINU.
Fréttablaðið, 17. desember
Gakktu þá í skátana,
maður
„Ég hef alveg komið við sögu
lögreglu áður, en það er langt
síðan. Ég er með nokkur
tattú og er ekki í skátunum,
en mér fannst sérsveitin fara
fullharkalega að mér.“
SAMI JÓN HILMAR.
Fréttablaðið, 17. desember
„Þessa vikuna hef ég verið á fullu í að miðla
fréttum af loftslagsráðstefnunni í Kaupmannahöfn
og því sem helst hefur á daga umhverfisráðherra
drifið,“ segir Andrés Ingi Jónsson, nýbakaður
upplýsingafulltrúi í umhverfisráðuneytinu. „Nýja
starfið bar býsna brátt að, en upplýsingafulltrúi
ráðuneytisins er í feðraorlofi næstu mánuð-
ina. Ég stökk á tækifærið, enda spennandi
verkefni og málaflokkur sem ég hef mikinn
áhuga á.“
Það verður mikið um gleði á heimili
Andrésar um helgina, tvöföld hátíð
ef svo má segja. „Konan mín fagnar
þrítugsafmæli, sem verður gert með því að
drekka kokkteila með jólaþema og skreyta
íbúðina eftir kúnstarinnar reglum.
Þetta er reyndar í fyrsta sinn
sem við höldum saman upp
á jólin á sama staðnum
tvö ár í röð, eftir að hafa flutt nokkuð oft síðustu
árin. Svona geta smáatriðin skipt máli – en það
er ótrúlega notalegt að taka skrautið upp úr köss-
unum í sömu íbúðinni og maður setti það ofan í
kassana ári fyrr.
Á sunnudaginn ætlum við svo að halda
upp á eins árs brúðkaupsafmæli – en við
giftum okkur á afmælisdaginn hennar
Rúnu í fyrra.“
Jólaundirbúningurinn hefur staðið
býsna lengi þetta árið, að sögn Andr-
ésar. „Við ætlum bara að vera tvö á
aðfangadag, en alveg án þess að slá
slöku við í veisluhaldinu. Síðustu vikurn-
ar hefur jólamatseðillinn undið upp á sig,
þannig að nú stefnir í átta rétta kvöld-
verð eins og á fínasta veitingahúsi.
Ætli við höfum nokkurn tíma til
að taka upp pakkana?“
HVAÐ ER AÐ FRÉTTA? ANDRÉS INGI JÓNSSON UPPLÝSINGARFULLTRÚI
Hátíð á hátíð ofan
Anna S. Árnadóttir varði
doktorsritgerð sína í stjarn-
eðlisfræði í Svíþjóð í lok
síðasta mánaðar. Nú er hún
komin til Íslands og ætlar
að kynna ritgerð sína fyrir
áhugasömum í Háskóla
Íslands í dag.
„Ég er búin að vera í námi við
stjörnuskoðunarstöðina í Lundi,
við Lundarháskóla. Þar er ég búin
að sitja í fimm ár og grúska í þess-
um stjörnum mínum,“ segir Anna.
Hún lauk námi í Menntaskólanum
við Sund sem dúx vorið 1999 og hélt
rakleiðis til Kanada þar sem hún
lauk bæði grunn- og meistaranámi.
Þaðan fluttist hún til Svíþjóðar.
Anna hefur verið að skoða
ákveðnar dvergstjörnur. „Ég reikna
fjarlægðina til þessara stjarna og
hversu mikið af þungum frumefn-
um hver stjarna hefur. Með því að
vita það og hvar hver stjarna er í
okkar vetrarþoku get ég athugað
til dæmis hvernig þéttleiki stjarna
breytist með hæð yfir vetrarbraut-
arskífunni. Eða hvernig magn
þungra frumefna breytist með hæð
yfir vetrarbrautarskífunni eða fjar-
lægð frá miðju vetrarbrautarinnar.
Með því að skoða stjörnur hef ég
verið að skoða vetrarbrautina. Um
þetta snýst doktorsverkefnið,“ segir
Anna, en hún skoðar stjörnurnar í
stórum stjörnukíkjum víðs vegar
um heiminn. Slíkur stjörnukíkir
er ekki til á Íslandi.
Anna er stödd á Íslandi í jólafríi
og segist nýta tímann til að slappa
af. Hún er þó ekki aðeins í fríi því
hún ætlar að kynna doktorsverkefn-
ið sitt fyrir áhugasömum í Háskóla
Íslands í dag. Fyrirlesturinn fer
fram í VR-2 og hefst klukkan 15.
thorunn@frettabladid.is
Gerði doktorsverkefni
um dvergstjörnur
Tveir nýir milljónamæringar komu
til Íslenskrar getspár með Lottó-
miða sem gáfu hvor um sig rúm-
lega 30 milljónir í vinning í fyrra-
dag.
Annar er öryrki á fertugsaldri
sem hefur verulega skerta starfs-
orku og hefur ekki lengur getu til
að vera á vinnumarkaðinum. Hann
hafði boðið móðir sinni á rúntinn í
Vesturbænum og þegar þau keyrðu
Ægissíðuna ákvað hann að koma við
á N1 og kaupa fimm tíu raða Lottó-
miða, að því er segir í tilkynningu
frá Íslenskri getspá. Maðurinn vissi
sem var að hann væri hvort eð er
að styrkja gott málefni og auðvitað
væri smá von um vinning. Maður-
inn horfði á útdráttinn í sjónvarp-
inu um kvöldið en það var ekki fyrr
en eftir miðnætti sem hann leit á
textavarpið og sá á fjórða miðanum
sem hann skoðaði að hann var með
þrjár réttar tölur.
Þegar maðurinn skoðaði svo
miðann enn betur reyndist hann
hafa allar fimm tölurnar réttar.
„Hann öskraði upp og hljóp inn í
herbergi til móður sinnar sem hélt
að eitthvað alvarlegt hafði gerst
en það var mikil gleði þegar hann
sagði henni að hann hefði unnið 30
milljónir í Lottó,“ segir í tilkynn-
ingu frá Lottó. Vinningshafinn
ætlar að hugsa vel hvað hann gerir
við peninginn en ætlar að byrja á
að kaupa sér sjálfskiptan bíl sem
hann getur ferðast á um landið.
Hinn vinningshafinn keypti
sér miða í Samkaup Strax á Flúð-
um. Þetta er fjölskyldumaður með
tvö börn og býr fjölskyldan í höf-
uðborginni en var í helgarferð í
sumarbústað á Flúðum. Það var
ekki fyrr á sunnudagskvöldið, á
leiðinni heim, að þau skoðuðu mið-
ann. Maðurinn hafði heyrt í útvarp-
inu að annar vinningsmiðinn hefði
verið seldur á Flúðum og reyndist
það vera miðinn hans.
Tveir nýir milljónamæringar voru dregnir út hjá Lottó á laugardag:
Nýbakaður milljónari æpti af gleði
LOTTÓ Vinningshafarnir fengu þrjátíu
milljónir í sinn hlut.
STJARNEÐLISFRÆÐINGURINN Anna hefur stundað nám og rannsóknir í stjarneðlis-
fræði síðustu tíu árin. FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
Upplýsingar um útsölustaði á
www.raymond-weil.com
Auglýsingasími
– Mest lesið