Vikan - 27.07.1961, Blaðsíða 5

því að oflof er sama og háð, en
frambærilegir listamenn eiga tví-
mælalaust kröfurétt á vinnulaunum
eins og aðrir verkamenn í víngarði
lands og þjóðar. Þeim verða aðeins
búin starfsskilyrði með þeim hætti.
APLEIÐINGAR MARGSKIPTING-
ARINNAR.
Listamannalaun verða sennilega
aldrei óræk viðurkenning. Hún fæst
aðeins í endurminningu eða til-
hlökkun. Hins vegar geta þau komið
að gagni sem kaup fyrir unna vinnu
eða til þess_að tryggja góða starfs-
krafta. En sé það sjónarmið látið
ráða, þá er margskipting fjárins
fjarri lagi. Afköst verkafólksins til
sjávar og sveita eru vissulega mis-
jöfn, en stéttasystkin fá eigi að síð-
ur sömu laun. Hvers vegna þá að
gera upp á milli listamannanna eins
og nú er gert? Þeir verða hvort sem
er aldrei flokkaðir sanngjarnlega
eftir getu og afköstum, því að löng-
um sýnist sitt hverjum um verk
þeirra. Eina ráðið mun, að alþingi
reyni að sjá þeim fyrir nauðsynleg-
um starfsskilyrðum, en láti einstak-
lingana í nútíð og framtíð um að
skammta þeim listræna viðurkenn-
ingu. Þar með er ekki sagt, að allir,
sem kalla sig listamenn, eigi að kom-
ast á ríkislaun, enda mætti þá æra
óstöðugan.
Margskipting verðlítilla króna
leiðir hins vegar til þess, að þiggi-
endur listamannalauna þurfa ekki að
fullnægja ströngum kröfum. Mörg-
um er gerð úrlausn af misskilinni
góðsemi til þess að kitla fáfengileg-
an hégómaskap. Afleiðingin verður
svo sú, að hlutaðeigendur telja sig
listamenn og vilja gjarna hækka í
metorðastiganum. Við þessu er var-
að af því að þessarar öfugþróunar
gætir allt of mikið á fslandi. Sumir
sjá hana eingöngu í fari unglinga,
sem dfepa tímann við kaffidrykkju á
veitingastöðunum í Reykjavík, en
hún leynist víðar og spillir meira
að segja fólki, sem hefur alizt upp
við framleiðslustörf og sveitamenn-
ingu.
HELZT TVEIR, EN KANNSKI
ÞRÍR.
Úthlutunarflokkar listamanna-
launa ættu helzt að vera tveir, og
fleiri en þrfr mega þeir alls ekki
verða að lokinni endurskoðun þess-
ara mala. Listamenn, sem enginn
dómbær aðili neitar viðurkenningar,
skulu njóta viðunandi afkomuör-
yggis og eiga þess völ að lifa og
starfa frjálsir af daglegum áhyggj-
um brauðstritsins. Jafnframfc er
nauðsynlegt að gefa minni spámönn-
um einhvern kost þess að vinna að
list iSÍnni, þó að framlag þeirra
orki tvímælis, og efnilega byrjendur
verður að styrkja og eggja, meðan
vonir eru við þá tengdar, en liðveizla
þeim til handa ætti jafnan að vera
af gefnu tilefni bókar, listsýningar
eða tónleika. Þó kemur fleira til
greina í þessum efnum en lista-
mannalaunin svokölluðu. Skreyting
opinberra bygginga er til dæmis
myndlistarmönnum okkar kjörið
verkefni, einkum myndhöggvurun-
urn og þeim málurum, sem glíma við
stórvirki á löngum tíma. Því máli
ætti að hrinda í framkvæmd með
löggjöf. Sömuleiðis þarf að prýða
sögustaði fögrum listaverkum. Hins
vegar á að banna að reisa minningu
merkra manna eða góðra málefna
níðstengur á almannafæri.
Nokkuð munu á reiki skoðanir
um, hvað gera skuli til eflingar túlk-
andi list, sem svo er nefnd. Þó virð-
ist einsýnt, að þjóðleikhús og sin-
fóníuhljómsveit eigi að sjá starfs-
fólki sínu farborða og gera minnsta
kosti eins vel til íslendinga og út-
lendinga. Að öðru leyti ber fremur
að líta til heildar en einstaklinga,
þegar um er að ræða starfsskilyrði
tónlistarmanna og leikara. Gegnir til
dæmis furðu, að leikfélögum lands-
ins skuli gert að láta blóðdropa
skemmtanaskattsins drjúpa í tekju-
lind þjóðleikhússins, sem býr við
batnandi hag og vaxandi gengi, með-
an þau berjast sárfátæk í bökkum.
Einnig mun tími til kominn að
skipuleggja og samræma starfsemi
tónlistarskólanna úti um land, svo
og að kenna mörgum kirkjukórum
mennskan og kristilegan söng.
HEIMSMETIN EKKI ÍSLENZK.
Ungum og efnilegum listamönnum
er vorkunnarlaust að þiggja ríkisfé
með dálitlum skilyrðum, þó að gæta
verði hófs um tilætlunarsemi. Þeim
er rík nauðsyn að kynnast menningu
annarra þjóða og sjá sig um í heim'-
inum. Kannski er mun farsælla að
styrkja þá til náms og lífsreynslu
þroskandi utanferða en að leggja
þeim til nokkrar máltíðir hér
heima? Sjónarmiðið ætti minnsta
kosti að koma til álita.
íslendingar eru stoltir af fornum
og nýjum bókmenntum sínum og
kunna vel að meta aðrar þær listir,
sem hér hafa komið til sögunnar síð-
ustu áratugi. Samt fer þvf fjarri,
að heimsmetin muni íslenzk. Lista-
menn okkar eiga því rnikið erindi
í menntasetur víðrar veraldar. Þar
geta þeir flest lært — og líka að
finna sjálfa sig. Hins vegar deyr
snilldin í einangrun eins og blómið
fellur í skugganum. Þau döpru ör-
lög þurfa íslendingar að forðast.
Mesta fagnaðarefni íslenzkrar list-
ar í dag er andblær veraldarhafsins
og ilmur heimsálfanna. En okkur
er ekki nóg að hafa opna glugga í
átt til suðurs, vesturs og austurs.
Listamenn okkar þurfa að sigla út-
sæinn og ganga löndin til þess að
verða reynslunni ríkari.
ÞAKKARSKULDIN VIÐ LISTA-
MENNINA.
Síðasta alþingi fjallaði um úthlut-
un listamannalauna, en afgreiðsla
málsins fórst fyrir í annríki loka-
sprettsins. Þar lagði menntamála-
ráðherra til, að horfið yrði í megin'-
atriðum að þeim breytingum, sem
hér er mælt með. Úthlutunarnefnd
listamannalauna gekk og til móts við
það sjónarmið í vor með fjölgun í
heiðurslaunaflokki. Vonandi setur
alþingi lög um þessi efni fyrr en
síðar, ákveður úthlutunarflokka og
upphæðir og ræður úthlutunarnefnd
til lengri tíma en eins árs í senn.
Þannig er unnt að færa þessi mál
til skipulags. Þar fyrir er ekki sagt,
að nýja skipunin eigi að gilda um
ár og eilífð. Viðhorfin breytast, og
fyrirkomulag listamannalauna þarf
vitaskuld að vera í samræmi við þró-
un tímans. En sá háttur, sem nú
tíðkast, er úreltur og hvimleiður,
og þess vegna sjálfsagt að breyta
til.
Enginn skyldi samt ætla, að út-
hlutun listamannalauna gerist þar
með svo vandlaus, að allir verði á
einu máli. Deilurnar halda áfram,
meðan ríkisvaldið ákveður ekki list-
smekk þjóðarinnar. Sjónarmiðin
verða þess vegna mörg, og sambýli
þeirra mun löngum reynast ábóta-
vant. Því ber þó að fagna, ef drengi-
lega er deilt um athyglisverðar
skoðanir. Og úthlutunarnefnd lista-
inannalauna er sannarlega ekki of
góð til þess að sæta heiðarlegri og
rökstuddri gagnrýni. Hitt er auð-
vitað æskilegt, að viðtnælendur
hennar kunni mannasiði.
Aðalatriði þessa máls er sú stað-
reynd, að íslenzkir listamenn þarfn-
ast fulltingis samfélagsins til þess
að geta starfað að hugarefnum sín'-
um. Og kröfuréttur þeirra í því efni
er ótvíræður. Bókmenntir okkar og
listir hafa gert fslendinga sjálfstæða
þjóð með sögu, tungu og menningu.
Sá árangur fékkst ekki fyrirhafnar-
laust, og þeirri sjálfstæðisbaráttu má
aldrei linna. Þess vegna stendur fs-
lenzka þjóðin í þvílíkri þakkarskuld
við listamenn sína, að hún má aldrei
stjúpmóðurlega skammta þeim laun-
in.
HELGI SÆMUNDSSON.
Alþingi hefur drjúgum
skert lífeyri listamanna,
samtímis því sem kölluð-
um og útvöldum í heimi
listarinnar hefur fjölgað
og kröfurnar aukizt.
VIKAN
5