Vikan - 27.07.1961, Blaðsíða 20

ÞEKKTU
SjALFAN
t>IG
Dr. Matthías
Jónasson:
Norn nútímans er skaðræðisgripur
eins og áður. Hún er engum heil,
á marga kunningja en enga vini,
og allir eru fegnastir, þegar hún
fer. Hún veit um alla snögga bletti
á kunningjum sínum, og eiturörvar
hennar hitta venjulega í mark.
Áður fyrr voru nornir brenndar á báli, en
í dag ganga þær lausar, og óheillaverk þeirra
h ra ekki undir nein lög.
Nornargervi þjóötrúarinnar.
„Hún kemur yfir þig eins og útsynn-
ingsbylur. Og þegar hann er liðinn hjá og
þú áttar þig, þá sérðu, að mannorð
þitt er ekki lengur á sínum stað.“
Það var gainli stýrimaðurinn minn,
lireiðfirzkur sægarpur, sem lýsti þannig
höfuðnorn þorpsins. Lýsing hans er
hvorki margorð né nákvæm, en í henni
felst þó sá óhugnanleiki, sem jafnan
fylgir norninni.
Þjóðtrúin liefur húið nornina i ein-
kennilegt gervi, eins og hún ætti að vera
auðþekkjanleg af ytra útliti. í íslentlinga
sögum finnum við hæði ljótar og brosleg-
ar lýsingar á Iienni. Óvenjulegur er þá
orðinn skyldleikinn við hinar alvöldu
örlaganornir norrænnar heiðni, sem
hjuggu við rætur veraldartrésins og
strengdu örlagaþræði manna undir miðj-
an mánasal. Samt ber hún svipmót þeirra
og ræður enn yfir þeirri töfrakynngi að
geta með orðum einum gripið liarkalega
inn í líf annarra manna.
Örlagaþræðirnir eru festir á margan
veg. Nútímánornin þarf ekki spáganda
né önnur töfratól. Orðið eitt er henni
nógu máttugt, ineðan við trúum á for-
lagamátt þess. Fyrr á tíð trúðu menn
því staðfastlega, að orð úr munni ó-
freskra manna yrðu að áhrifsorðum. Því
þóttu hrakspár hið inesta óvinarbragð
og voru ósjaldan metnar sem dánarsök.
Enn þá á þessi trú nokkur ítök i okkur.
Árnaðarorð og bölbænir eru leifar af
henni. í nornarmunni magnast áhrifa-
máttur orðanna. Ilvort sem hún ber þau
fram af reiðiþrunginni ógn, mælir þau
i meðaumkunartóni eða með bros á vör,
— ávallt smjúga þau djúpt inn í hug-
skot okkar og verða virk öfl i sálarlif-
inu. Af orðum nornarinnar drýpur i sál
okkar sú óhamingja, sem þau boða. Því
rætast svo margir lævísir spádómar.
Eiturskeyti nútímanornar.
Nútimanornin hefur lagt niður alla
forneskju í ytra gervi; við hittum hana
á vinnustað og lnin birtist skrautklædd
og brosmild í samkvæmum ættingja og
kunningja. Við þurfum að skyggnast
dýpra inn i sál hennar sjálfrar til þess
að koma auga á nornareðlið. Þá verður
fyrst fyrir okkur tilfinningatómið og
einmanaleikinn. Éngum manni er liún
tengd heilum og lieitum tilfinningum.
Hún á marga kunningja, en enga vini.
Hún telur allar dyr standa sér opnar,
cn gestgjafinn er fegnastur þegar hún
fer. Jafnvel þeir, sem hún þykist elska
og vill vera góð, fá að kenna á kald-
lyndi hennar og grimmd.
Um kunningja sina veit hún allt, sem
henni þykir nokkru máli ski]ita, ýkir
það ótrauð á hinn meinlegasta hátt og
ber svo fróðlcik sinn áfergjulega í eyru
hvers manns, sem hún talar við í svip-
inn. Hún er næm á tækifærin til þess að
skjóta eiturörvum sínum og hittir oft-
ast beint í mark. Nýtrúlofaðri ungri „vin-
konu“ óskar liún til hamingju með þess-
um eftirmála. „Mér lízt svo vel á kær-
astann þinn. Ég er reglulega stolt af
honum l'yrir þína hönd. Það er einhver
niunur eða ræfillinn hann Pétur, sem
fór svo illa með þig.“
íslenzk skáld liafa lýst norninni i
margs konar gervi, ungri og ellimóðri,
auðugri og snauðri Fáir liafa þó dregið
eðli hennar ljóslegar fram en Einar
H. Kvaran hjá Guddu („Vitlausa Gunna“).
Gudda er sjálfselsk, beizk og haturs-
gjörn. Helzta gleðin í lífi hennar cr
vitneskjan um óhamingju annarra. Iiún
lifnar öll við og færist í aukana við
það ólán, sem Gunna stallsystir hennar
ratar í. Og þegar Gunna er í þann veginn
að sturlast eftir heitrof Þorvulds og
Framhald á bls. 37.
NORNIN
20 VIKAN