Vikan - 12.07.1962, Blaðsíða 41

FRÆGIR UPPFINNINGAMENN
OG VERK ÞEIRRA'.
Radíólampi de Forests er grundvallaratriði fyrir, sjónvarp, útvarp, lang-
línutalsíma, plötuspilara, talmyndir og margt fleira.
LEE DE FOREST
OG RADÍÓLAMPI HANS
Fáar uppfinningar hafa haft
meiri og víðtækari áhrif en radíó-
lampinn, barn tuttugustu aldarinn-
ar. Hann opnaði nýja braut til
tæknilegra framfara á svipaðan hátt
og rafsegull 19. aldar. Radió-
lampinn er grundvallaratriði í sam-
bandi við sjónvarps- og útvarps-
sendingar, langlínutalsíma, nýtizku
hljómplötuspilara, talmyndir og ótal
aðrar uppfinningar. Allt byggist
þetta á þriggja elementa radíó-
lampanum, sem fundinn var upp
árið 1906 af Lee de Forest, en hann
var meðal hinna fyrstu, er hófu
radíórannsóknir.
Lee de Forest, sá er fann upp radíólampann.
\
Þegar dc Forest var drengur og
var að alast upp í Iowafylki í mið-
vesturhluta Bandaríkjanna, snerist
Imgur hans allur um visindi. Hann
var fimmtán ára unglingur, jiegar
Þjóðverjinn Heinrich Hcrtz tipp-
götvaði eiginleika radíóbylgna árið
1888. Síðar, þegar de Foresc var við
nám í Yaieháskóla hjá hinum fræga
eðiisfræðingi J. Willard Gibbs,
samdi hann doktorsritgerð um
radíóbylgjur Hertz og varði hana
við háskólann.
Þriggja elem.nta radíólampinn
var árangur af s.'x ára rannsckn-
um de Forests og leit hans að ná-
kvæmum radíóbylgjuskynjara. Arið
1894 hafði Guglielmo Marconi, upp-
hafsmaður þráðausa ritsimans,
fundið leið til að skynja radíómerki
með því að nota glerhylki nuð laus-
lega vöfðum járnþráðuin. Þræðirn-
ir svöruðu merkjum, sem fjarlægir
neistar gáfu frá sér — og' voru þetta
einu „útvarpssendingarnar“, sem
þekktust um aldamótin.
En það þurfti nákvæmari skynj-
ara. Uppfinning Englendingsins
Johns Ambrose Flemings var stórt
skref i rétta átt og langtum full-
komnari en aðferð IMarconis við
móttöku radiómerkja. Árið 1904
smiðaði Fleming fyrsta radíólamp-
ann. Það var glerhylki, sem í var
þráður og „þynna“.
De Forest gerði tilraunir með
þennan tveggja elementa skynjara
Flemings, en var óánægður með
styrkleika merkjanna, sem að utan
komu. Loks cíatt honum í hug að
koma fyrir þriðju elektrónunni eða
„grind“, og átti hún að vera „stjórn-
loka“ og stýra rás elektrónanna frá
þráðnum til þynnunnar. Áhrifin
voru þau, að styrkleiki merkjanna,
sem send voru, margfaldaðist eða
magnaðist. „Tríóða“ de Forests,
eins og hún var venjulega kölluð,
bar af öllum öðrum skynjurum, og
varð hún til þess, að hægt var að
senda radiómerki milli langtum
fjarlægari staða en áður. (Nú á
tímum eru tveggja elementa hylki
Flemings venjulega notuð i útvarps-
móttökutæki til að taka við radíó-
merkjum, og trióða de Forests er
notuð til að magna þau. Transitor-
radió eru byggð á sömu forsendum.
Þetta mikla afrek de F’orests —
mögnun radiómerkja — varð til
þess, að hægt var að endurvarpa
mannsrödd og tónlist þráðlaust
langar leiðir. Árið 1908 útvarpaði
hann tónlist af hljóðritara frá
Eiffelturninum í París, og heyrðist
hún alla leið til Marseille. Tveimur
árum síðar endurvarpaði hann söng-
rödd Enrico Carúsós frá Metrópólí-
tanóperunni i New York.
Kringum 1920 lagði de Forest í
annað verkefni — að búa til „tal“-
myndir. Hann varð fyrstur manna
til að finna hentuga leið til að
breyta hijóðbylgjum i ljósmynda-
eflirlíkingu á sömu filmu og kvik-
myndin er á. Sama aðferð er nol-
uð enn i dag við framleiðslu tal-
mynda.
Radiólampar nú á dögum eru i
grundvallai'atriðum svipaðir og
radíólampi de Forests. Þó hefur
verið bætt í þá elementum og stærð
sumra lampanna minnkuð að mun.
Til dæmis eru lamparnir, sem út-
varpa vísindalegum upplýsingum
frá gervihnettinum Frumherja
fjórða, hundrað þúsund kílómetra
úti i geimnum, á stærð við vínber. A
Vanti yður
þjöl
þá er ekki
á betri
völ.
#><0*
Nafnið sem allir
þekkja.
VIKAN 41