Vikan - 22.12.1969, Blaðsíða 20

o
Sigurður Hreiðar rifjar hér upp tvær gamlar sögur úr Skálholtsstað, sem sýna að oft hefur
verið grunnt á því góða milli menntamanna annars vegar og alþýðu manna hins vegar.
TEIKNINGAR: BALTASAR
Löngum hefur því verið við
brugðið, að grunnt væri á góðu
milli verkamanna og iðnaðar-
manna annars vegar, en mennta-
manna hins vegar. Enginn dóm-
ur skal á þetta lagður hér, að-
eins rifjaðar upp tvær gamlar
sögur úr Skálholtsstað, sem sýna
hvernig þessu var varið á þeim
tíma, sem allur þorri manna hér-
lendis vann hörðum höndum, en
bókaramenntin var aðeins fárra
hlutskipti.
Svo bar við í nóvember 1652,
að utanskólamenn réðust inn í
skólann í Skálholti. Fremstur í
flokki þessara innrásarmanna
var Magnús Jónsson, sem talið
er að hafi unnið þar á staðnum
að smíð nýrrar dómkirkju — og
kemur það enda fram síðar.
Þetta varð allmikið mál, sem sjá
má af vitnaleiðslum og tilskrif-
um, sem hér skal glefsað í. Skóla-
meistari í Skálholti var þá Gísli
Einarsson, og var vitnisburður
hans á þessa leið:
„Það er minn áburður uppá
Magnús, að hann með sínum
fylgjurum illmannlega og grimm-
lega heimsókn veitti um nóttina,
hver var aðfaranótt 9 nóvembris
1652, friðhelgum skólans persón-
um Skálholts dómkirkju skóla,
eftir það að búið var að halda
skólans kvöldsöng og bænir, þar
ég og margir af skóla lýðnum
voru til hvílu gengnir. Og í þess-
um óæðis gangi hrakti áður
greindur Magnús skólans börn,
sló þau, jarðvarpaði og rispur og
blóðben veitti, þar hvorki huldi
hár né klæði. Þar með og einnig
braut Magnús upp þau þeirra
svefnhús, sem var skólaskálinn,
og hurðina í sundur molaði,
veitti og mér í minni sæng ónáð-
ir, svo ég varð hálfklæddur mig
undir hans ofstopa að gefa, svo
það ég gæti hamlað Magnúsar
og hans fylgjara ásókn og
áhlaupi, um það hugsandi að vor
vopn væru ekki stokkar lurkar
steinar eður járnkallar, heldur
andleg hófsemi, og að guðhrædd
yfirvöld myndu ekki þeirra rétti
tálma eður hamla, heldur eftir
guðs orði þau til rétta að styrkja.
Ráðgast ég þar fyrir við minn
yfirmann og æruverðugan föður
í Kristó M Brynjólf Sveinsson,
hvort slíkt gagara og gikka
áhlaup sé líðandi, svo ekki und-
ir lög og rétt komi. Og ekki mun-
um vér ámælislaust komast þar
frómra manna börn eru slegin
og hrakin, sem oss er tiltrúað
umsjón yfir að hafa, ef að slíkt
með þögn og slensjuskap líðum.“
Nú er þar næst til að taka, að
einn skólapilta hafði hlotið
áverka og skaða af þessari næt-
ursókn Magnúsar og kumpána
hans. Hét sá Einar Torfason. Um
útgang hans gáfu skólabræður
hans meðal annars svofelldan
vitnisburð:
„ . . . Og af því að náungans
kærleikur tilknýr oss sannleik-
anum vitni að bera, þar fyrir
meðkennum vér að vér sáum
fjögur ben á vinstra eyra fyrr-
nefnds Einars Torfasonar og
hruflur á hans höfði, af hverj-
um atvikum eður benjum vér sá-
um blóð útkoma, og á hans hálsi.
Hver fyrrskrifuð tilræði að voru
af ásókn þeirra manna, sem uppá
oss skólans persónur í dómkirkj-
unnar skóla að Skálholti skóla
skála hurðina með reiði og ákefð
á náttartíma brutu. Einnig sáum
vér af sömu manna völdum tvö
treyjulöf títtnefnds Einars rifin,
annað öldungis af, en annað að
mestu. ... “
En sjaldan veldur einn, þegar
tveir deila, og ekki var Magnús
Jónsson kirkjusmiður sáttur við
alla liði ákærunnar móti honum.
Og var enda ekki nema eðlilegt,
að hann leitaði sér líka vitnis-
burðar:
20 VIKAN 52-tbl-