Vikan - 24.09.1970, Blaðsíða 13

RÆTT VIÐ ERLEND HARALDSSON, SÁLFRÆÐING, UM VÍSINDALEGAR RANNSÓKNIR
A DULRÆNUM FYRIRBÆRUM
ið fyrir tilraunum á dulrænum
fyrirbærum. Hann hefur lengi
starfað við Duke-háskóla í Dur-
ham í Norður-Karólínu, Banda-
ríkjunum.
•—- Hvernig komst þú í kynni
við prófessor þennan?
•— Satt að segja hafði ég upp-
haflega samband við hann vegna
Drauma-Jóa, sem var á sínum
tíma frægur maður hérlendis.
Hann var uppi um aldamótin
síðustu að mig minnir og var af-
ar sérstæður maður. Hann hafði
þann hæfileika að geta fundið
hina og þessa týnda muni í
svefni; þegar menn höfðu týnt
einhverju, þegar þá vantaði
kihdur eða annað, þá fóru þeir
til Drauma-Jóa og báðu hann
hafa upp á þessu fyrir sig. Sjálf-
um mun honum hafa fundizt,
meðan hann „svaf“, að hann
skryppi út og leitaði, og oftast
fann hann það sem hann leitaði
að. Reynsla Drauma-Jóa er gott
dæmi um vitneskju, sem fengin
er ón milligöngu skynfæranna.
Rhine veitir forstöðu stórri
stofnun, sem hefur með höndum
tilraunir á slíkum fyrirbærum.
Prófessorinn bauð mér að koma
til sín og vera hjá sér í nokkra
mánuði, en þegar til kom varð
dvalartíminn heilt ár.
— Eru Bandaríkjamenn mjög
framarlega í þessari vísinda-
grein?
— Hún er meira stunduð þar
vestra en nokkurs staðar annars
staðar. í þessu sambandi má
minnast á aðra stofnun í Dur-
ham, sem fjallar einnig um dul-
ræn fyrirbæri. Stofnun þessi
heitir The Psychical Research
Foundation. Sá sem fyrir henni
stendur heitir William Roll og
var hér á landi fyrir einum fimm
-sex árum. Aðalviðfangsefni
þeirrar stofnunar er það sem á
ensku er kallað Survival Res-
earch, eða athuganir á þvi hvort
um framhaldslíf geti verið að
ræða. Stofnunin hefur í sam-
ræmi við það einkum unnið að
rannsóknum á miðilsstarfsemi og
reimleikum. Mun stofnunin sú
fremsta á sínu sviði að ef til vill
frátalinni stofnun Benders við
háskólann í Freiburg.
— Hvað er rétt að kalla para-
sychology á íslenzku?
— Raunar eigum við ekkert
gott orð yfir þá fræðigrein, hún
hefur verið kölluð dulsálar-
fræði, sem er naumast nógu vel
heppnað heiti.
— Hver eru helztu viðfangs-
efni þessarar greinar sálfræði, í
fáum orðum ságt?
- Ekki eru menn fyllilega
sammála um öll atriði í því sam-
bandi. Það sem allir viðurkenna
að heyri til parasálfræði er at-
hugun á tvennu: í fyrsta lagi þvi
sem kallað er extra-sensory per-
ception, eða skynjun, sem fer
fram utan eða án hinna þekktu
skynfæra mannsins. Hér má
nefna fjarhrif, hugsanaflutning,
hlutskyggni og forvizku. Hitt er
hið svokallaða psychokinesis,
og þar er um að ræða athugan-
ir á hreyfingum hluta, sem virð-
ast eiga sér stað án þess að vit-
anlegt sé að nokkrir efnislegir
kraftar séu valdir að. Undir
þetta myndu reimleikar til dæm-
is falla.
— En á hvaða atriðum leikur
þá vafi?
— Það eru aðrir, heldur rót-
tækari menn, sem líta á para-
sálfræðina sem talsvert meira
en rannsóknir á þessum tveim
tegundum fyrirbæra. Til dæmis
kemur fyrir að fólk. sérstaklega
ung börn, telur sig muna eitt-
hvað frá fyrri jarðvistum. Para-
sálfræðingar hafa nokkuð sinnt
slíkum fyrirbærum, en þær
rannsóknir eru mjög á byrjun-
arstigi og enn ekki vitað hvort
hér er um raunverulegar minn-
ingar að ræða. Þá má nefna
fyrirbæri af því tagi, er menn
þykjast geta brugðið sér úr lík-
amanum og jafnvel ferðazt lang-
ar leiðir frá honum. Drauma-
Jói er eitt dæmið um þess hátt-
ar. Hér má líka segja að enn sé
við það glímt að vita hvort slík
fyrirbæri eigi sér raunverulega
stað. Einnig eru gerðar athugan-
ir á þjóðtrú, trú á hulduverur
og slíkt. En allt er þetta á mörk-
um þess að teljast til parasál-
fræðinnar, og því er miklu
minna sinnt en hugsanaflutn-
ingi, fjarhrifum og þvílíku.
Annars er parasálfræðin
strangvísindaleg fræðigrein,
byggist nær algerlega á tilrauna-
starfi. Meiri kröfuharka ríkir
innan þessarar fræðigreinar en
flestra annarra, þannig að við
tilraunir í henni er krafizt
miklu sterkari tölfræðilegra
sannana en algengt er.
— Hvernig varð þessi sál-
fræðigrein til?
— Hún spratt upp úr sálar-
rannsóknafélögunum, er stofnuð
voru seint á öldinni sem leið.
Þeirra helzt var brezka sálar-
rannsóknafélagið, sem meðal
annars var stofnað í þeim til-
gangi að athuga hvað raunveru-
legt væri í starfsemi miðla, sem
töldu sig hafa samband við fram-
liðnar verur, og jafnframt hugs-
anaflutning og fjarhrif, reim-
leika, hreyfingu á hlutum og
annað álika. Á síðustu áratug-
um hefur mjög dregið úr athug-
unum og rannsóknum í sam-
bandi við miðla. Sumpart er það
vegna þess, að nú fyrirfinnast
ekki eins góðir miðlar og uppi
voru fyrr á öldinni. Svo hefur
viðfangsefnið í æ vaxandi mæli
orðið þessi yfirskilvitlega skvni-
un. Það kom í ljós þegar á
blómadögum brezka sálarrann-
sóknafélagsins að hugsanaflutn-
ingur eða fjarhrif gætu átt sér
stað án miðilsstarfsemi, sem sagt
hiá mönnum, sem ekki töldu sig
miðla eða hafa vitneskju sína
frá framliðnum verum. Þá þeg-
ar kom upp sú spurning, hvort
miðlar öfluðu sér ekki óvitandi
þekkingar á sama hátt, sem sagt
að hér væri ekki um samband
við framliðið fólk að ræða, held-
ur væri miðillinn í ríkum mæli
búinn hæfileikum til fjarskynj-
unar. Þessi spurning hefur ekki
verið leyst þannig að allir vilji
við una. Hins vegar efast eng-
inn, sem kynnt hefur sér þær
tilraunir, er gerðar hafa verið
undanfarna áratugi með hugs-
anaflutning og fjarhrif, um raun-
veruleika fyrirbæra af því tagi.
Flestar hafa þær tilraunir verið
gerðar með fólki sem ekki er
miðlar.
Starfaðir þú eitthvað að
reimleikarannsóknum meðan þú
varst hjá prófessor Rhine?
- Rhine hefur sjólfur ekki
sinnt reimleikarannsóknum mik-
ið, hefur ekki talið þær svara
kostnaði. Reynslan er sem sé sú,
að þótt það hafi sannazt eða
sterkar líkur bent til þess að um
reimleika hafi raunverulega ver-
ið að ræða, þá hefur illa gengið
að finna nokkrar frekari skýr-
ingar á þeim. Þó sendi hann mig
og annan mann einu sinni til að
rannsaka reimleika í hafnar-
bænum Norfolk. Slæðingur þessi
var í stóru verzlunarhúsi fyrir-
tækis, sem seldi rafmagnsvörur.
Þarna var hátt til lofts eins og í
pakkhúsi, enda var mestur hluti
hi'issins vörugeymsla, en auk
þess í því skrifstofur og verzlun.
Fyrir einum tveimur-þremur
árum fór að bera á því, að bú-
ið var að gera ýmsan skurk í
húsi þessu á morgnana, þegar
fólkið mætti til vinnu. Skjölum
og bréfum hafði verið rótað til,
stólum snúið við og fleira fært
úr lagi. Á svipuðum tíma tók að
bera á því að tveir menn, sem
þarna unnu og voru helztu ráða-
menn fyrirtækisins, fóru að
verða fyrir sérkennilegri ásókn.
Þeir urðu fyrir vatnsgusum, sem
komu yfir þá eins og þrumur úr
heiðskíru lofti, enginn sá auð-
vitað hvaðan, og það einkenni-
lega var að aldrei urðu aðrir fvr-
ir þessum gusum en þessir tveir
menn. Þetta gerðist oft í votta
viðurvist. Annar þeirra fékk oft
ærlegt bað á þennan hátt. því að
engu var líkara en steypt væri
yfir hann úr fullri fötu hverju
sinni. Þetta kom fyrir hann um
langt skeið einu sinni í mánuði
að minnsta kosti, og varð hann
hveriu sinni að fara heim og
skipta um föt, því að ekki var á
bonum þurr þráður eftir gusuna.
Hinn karlinn fékk á sig skvett-
ur mun oftar, en alltaf minna
magn hverju sinni. Líka kom oft
fyrir að hurðum var skellt hvað
eftir ennað í húsinu. þegar eng-
inn virtist nálægur.
Fékkst einhver botn í
þetta?
— Nei. ekki var það. En bað
einkennilega við þessa reimleika
var, að þarna var um aldraða
menn að ræða. Mennirnir, sem
fyrir gusunum urðu, voru báðir
komnir yfir sjötugt. En eitt af
því fáa, sem hafzt hefur upp úr
rannsóknum á reimleikum, er sú
staðreynd að þeir eru yfirleitt
tengdir unglingum, og oftast
unglingum á gelgjuskeiði. Þar
er að jafnaði um að ræða ungl-
inga, sem eiga við mikla sálræna
erfiðleika að etja, búa við bælda
reiði eða langanir, sem ekki fá
útrás.
-—■ Voru engar tilgátur uppi
meðal starfsfólksins um slæðing-
inn?
— Annar gömlu mannanna
hélt nú bara hreint og beint að
þetta væri draugagangur, en
hinn var ekki enn farinn að trúa
því að þetta væru draugar, ekki
einu sinni reimleikar, þótt hann
að vísu sæi enga eðlilega skýr-
ingu á fyrirbærinu. Það var sá
sem fékk stærri gusurnar. Þakið
hafði margsinnis verið þraut-
kannað, ef þetta skyldi stafa af
svona miklum leka, en til einsk-
is, enda komu gusurnar jafnt
þegar heiður himinn var og
glaða sólskin.
— Hvað er að frétta af reim-
leikarannsóknum utan Banda-
ríkjanna?
— Gagngerðustu reimleika-
rannsóknir undanfarinna ára
hafa verið gerðar í Þýzkalandi.
Við getum til dæmis minnzt á
fyrirbæri, sem gerðist í Rosen-
heim nálægt Múnchen og mikið
var ritað um í þýzkum blöðum.
Það var afar vel rannsakað og
vel með því fylgzt. Bæði voru
þar að verki parasálfræðingar,
það er að segja starfsmenn pró-
fessors Benders, sem er yfirmað-
ur parasálfræðis.tofnunarinnar í
háskólanum í Freiburg, og raf-
magnsverkfræðingar. Það var
sökum þess, að eitt af helztu
einkennum þessa slæðings var
að síma- og rafmagnsreikningar
hækkuðu geysilega. Húsnæðið,
sem hér var um að ræða, var
annars skrifstofa lögfræðings. Þá
voru settir sjálfritandi mælar í
húsið, til að mæla strauminn og
spennuna. Kom í ljós að spenn-
an hækkaði stundum gífurlega.
Hún er eðlilega kringum tvö
hundruð og tuttugu volt, en nú
kom stundum fyrir að hún fór
upp í allt að fjögur hundruð
voltum. Þetta ætti ekki að
geta átt sér stað. Á þessu gátu
rafverkfræðingarnir enga skýr-
ingu gefið. En undir lokin held
ég að helzt hafi verið álitið að
í rauninni hafi spennan ekki
hækkað svona mikið, heldur hafi
þessir sjálfvirku ritar hreyfzt
fyrir einhvern mekanískan kraft,
óþekktan. Svo kom fyrir að stór
skjalaskápur, sem tvo eða fleiri
menn þurfti til að færa, hreyfð-
ist fyrir einhverjum ósýnilegum
krafti langt fram á gólf. Þá
Framhald á bls. 48
39. tbi. VIKAN 13