Vikan - 14.09.1972, Síða 20

ÞRIÐJI HLUTI
Tito kom upp öflugum her skæruliða
og frelsaði land sitt undan hemámsliði Þjóðverja.
Hann var Stalin undirdánugur fyrst eftir striðið, en hjálpaði
griskum kommúnistum i óleyfi hans.
Þá hófst hin fræga togstreita þeirra Stalins og Titos.
Hvernig átti það sér
eiginlega stað, að
Josip Broz frá
Kumrovec i Króatiu
v a r ð m i k i 1 1
skæruliðaforingi,
lausnari Júgóslaviu, einn af
fremstu leiötogum þriöja
heimsins? Hvenær fór hann
eiginlega að gera vart viö sig, svo
um jnunaði?
Þegar hann varö aðalritari
kommúnistaflokks Júgóslaviu
1937, var ekkert viö hann sem
benti á komandi mikilleika. Hann
var meðalmaður vexti, á miðjum
aldri, litlaus og linutrúr. Hann
var kommúnisti, sem aldrei lét
sér detta i hug að efa réttmæti
fyrirmæla frá Moskvu, og enn
sfður lét hann sér til hugar koma
að hann væri fær um aö taka
forustu i stærri stfl.
Af fjörutiu og fimm æviárum
slnum hafði hann lifaö ellefu
ófrjáls, sem striðsfangi I
Rússlandi og sem pólitlskur fangi
I Júgóslavíu. Hjónaband hans
var búið að vera, kona hans bjó
með öðrum manni i Rússlandi,
sonur hans, eina barnið hans sem
ekki haföi dáið I bernsku, ólst upp
hjá ókunnri konu i Moskvu.
Enginn hafði taliö hann liklegan
til stórra mannaforráöa, og
frama sinn i kommúnistaflokki
lands sins átti hann einkum þvi að
þakka, að fátt var orðið þar um
flna drætti eftir hreinsanir
Stalins, en I þeim höfðu um
fimmtiu manns úr forustu
flokksins burtkallast. En ekki dró
það úr tryggð Titos við hina
alþjóðlegu forustu kommúnista.
,,Ég leit á það sem skyldu mina
sem byltingarmanns að gagnrýna
ekki þessar aðgeröir,” sagði
hann.
þeim mun furðulegra var, að
þegar hann haustið 1937 fékk
skipun um að mæta i Moskvu, þá
hlýddi hann ekki. Slikt var þó
auðvitað hið grófasta agabrot.
En liklega hefur hin næma eölis-
avisun Titos hér oröið ' hlýönis-
skyldunni viö flokkinn yfir-
sterkari. Um þetta leyti stóðu
sem sé hreinsanirnar sem hæst
þar eystra.
Jafnframt þessari fyrstu
óhlýöni við Flokkinn sýndi Tito i
fyrsta sinn merki diplómatiskra
klókinda. Meö hjálp góökunn-
ingja sinna I Balkan-deildinni,
þeirra Wilheljns Piecks og
Georgis Dimitrofs, fékk hann þvi
til leiðar komiö að skipunin til
hans um Moskvuförina var aft-
urkölluö.
Ari sfðar, sumariö 1938, fór
hann að visu til Moskvu.
Hreinsanirnar voru að visu engan
veginn um garð gengnar ennþá,
en Tito hafði þó á tilfinningunni
aö nú væri sér óhætt. Honum
hafði nú tekist að endur-
skipuleggja hinn ólöglega
júgóslavneska kommúnistaflokk
og efla hann að miklum mun.
Félagatalan haföi hækkað um
helming, úr fimmtán hundruöum
upp I þrjú þúsund.
Þaö sýndi sig lika aö hann var i
náðinni, þegar til Moskvu kom.
Þar var Tito, sem á þeim bæ gekk
enn undir heitinu félagi Walter,
fengiö það ærurika verk að þýða
Sögu Kommúnistaflokks
Sovétrikjanna á serbó-króatisku.
Höfundur þessa ritverks var Jósif
nokkur Stalin. Þetta var mikið
starf, þvi að bókin er stór og
tyrfin, og auk Titos unnu tveir
aörir Júgóslavar að þýðingunni,
Copic og Jovanovic nefndir. Tito
var að pæla I þessu fram I mars
1939 og var svo niðursokkinn i
verkið aö hann tók alls ekki eftir
þvi aö samstarfsmenn hans tveir
voru allt I einu horfnir og sáust
ekki meir. En auðvitaö var hann
ekki svo óháttvis að fara að
spyrja eftir þeim.
A meðan Tito þýddi höfuöverk
Stalins austur i Moskvu og átti
heldur dauflega vist, skeði
ýmislegt vestur i heimi. Haustið
1938 lagði Adolf Hitler undir sig
Súdetahéruðin, og vorið 1939 hirti
hann það sem *eftir var af
Bæheimi og Móraviu. Slóvakia
varð þýzktleppriki, og Pólland og
Ungverjaland létu ekki á sér
standa aöhagnasteftir bestu getu
á neyö Tékka.
Þeir Hitler og Tito voru fæddir
þegnar eins og sama rikis, og Tito
mun hafa litið svo á aö fyrirætlun
hins fyrrnefnda væri sú aö leggja
undir Þýzkaland þau lönd, sem
fyrrum höfðu tilheyrt hinu forna
heilaga rómverska keisaradæmi
þýskrar þjóðar. ' Króatinn Tito
hefur liklega átt heldur auðvelt
meö aö setja sig inn i
hugsanagang Austurrikis-
mannsins Hitlers. Hann hefur þvi
giskað á, að þýski einræðis-
herrann léti varla hér staöar
numiö.
Attunda april 1939 hernánnu
italskar hersveitir Albaniu, og
Tito var ekki heldur i neinum
vafa um fyrirætlanir Mussolinis,
ttalska einræðisherrans.
Mussolini dreymdi um end-
urreisn rómverska heims-
veldisins, og til þess að svo mætti
verða yrði hann að innlima
nokkur svæði af Jógóslaviu, helst
landið allt. Einnig hugsanagang
Mussolinis þóttist Tito skilja vel.
Það var ekki svo ýkja langt milli
heimabyggða þeirra, sitt hvoru
megin Adriahafsins. Fleira áttu
þrir nefndir höföingjar
Korniéfhershöföingi, sendimaíur Stalins,
heimsækir Tito i aöalbækistöövum hans i helli
I fjölium Bosniu. Lengi vel haföi Stalin litla trú
á skæruherTitosog veitti honum enga hjálp.
20 VIKAN 37. TBL.