Vikan - 21.02.1980, Blaðsíða 6

Fjölskyldumál — Guðfinna Eydal
Náin tilfinningaleg tengsl barns í frum-
bemsku við móður, föður eða annan sem
kemur í þeirra stað hefur grundvallar
þýðingu fyrir alla seinni þróun barnsins.
Barnið fæðist i heiminn meðákveðnar
líffræðilegar þarfir. T.d. þörf fyrir mat.
sogþörf og þörf fyrir svefn og hlýju. hn
barnið fæðist líka með ákveðna þörf
fyrir að vera i tilfinningalegum tengslum
við aðra. Ef barnið fær ekki þessari þörf
fullnægt eða ef það verður fyrir þvi að
fullorðnir neiti að konta til móts við
þessa þörf getur barnið hætt að reyna að
ná sambandi við aðra og orðið óvirkt og
innilokað. Áður fyrr var álitið að þessi
þörf fyrir að vera í tengslum við aðra
væri ekki meðfædd heldur að hún
þroaðist smám saman, vegna tengsla
barnsins .við þá sem fullnægðu líkam-
legum þörfum þess. Nú telja menn sig
vita betur og er almennt álitið að
tengslaþörfin sé meðfædd.
Mörg börn sem hafa verið alin upp á
stofnunum hafa beðið tjón i persónu-
leikauppbyggingu sinni vegna þess að
þau höfðu ekki möguleika á að komast i
náið stöðugt tilfinningalegt samband við
einn eða fleiri fullorðna. Slík börn geta
lcnt i miklum sálrænum erfiðleikum
seinna á ævinni og mörg þessara barna
hafa t.d. verið mjög erfið i skóla.
Hin svokölluðu „stofnanabörn" hafa
stundum verið tekin í fóstur. Ef þau
hafa slæma reynslu að baki og ef þörf
þeirra fyrir tilfinningaleg tengsl hefur
ekki verið mætt er hætt við að þau geti
ekki myndað eðlileg tilfinningaleg tengsl
við fósturforeldrana. Þau endurgjalda
ekki hlýju fósturforeldranna en reyna
oft að verjast henni með mótmælum eða
meö því að vera óvirk.
Margir fósturforeldrar hafa orðið
mjög vonsviknir yfir slikri reynslu þar
sem þeir hafa viljað leggja allt af
mörkum til þess að barninu gæti liðið vel
og þeir hafa sjálfir verið í þörf fyrir að
þarn endurgyldi tilfinningalegar þarfir
þeirra. En ef barn er tilfinningalega
skaddað þegar í frumbernsku getur verið
mjög erfitt að ráða bót á því og oft tekst
það alls ekki — barnið er skaddað
ævilangt.
Tilraunir í sálarfræði
Hvernig er hægt að komast að því að
maðurinn hafi frumþörf fyrir að vera í
nánum tengslum við foreldri til þess að
hann verði ekki tilfinningalega
skaddaður seinna nieir.
Af siðfræðilegum ástæðum er ekki
hægt að gera róttækar tilraunir á
börnum. Það er t.d. ekki hægt að taka
börn frá foreldrum sinurn viðfæðingu til
þess að komast að þvi hvaða áhrif það
AÐ VERÐA
HEILBRIGÐUR
EÐA SKADD-
AÐUR
PERSÚNULEIKI
myndi hafa á börnin. Dýr eru hins vegar
oft notuð í tilraunaskyni, og á það jafnl
við um tilraunir innan sálfræði sem
aðrar vísindagreinar. Apar eru oft
notaðir í þessum tilraunum. Það er ekki
hægt að bera nákvæmlega saman við-
brögð apa og manna en þar sem
nýfæddir apar líkjast nýfæddum
börnum mikið er hægt að yfirfæra
niðurstöður sem fást úr apatilraunum
yfir á mannabörn. Það er einmitt vegna
apatilrauna sem menn hafa komist að
þvi að ef tengsl bams við móðurmynd eru
e'kki til staðar frá byrjun er mikil hætta á
að einstaklingurinn skaddist tilfmninga-
lega og geti ekki þróast eðlilega sem
félagsvera.
Apatilraunin
Tveir Amerikanar að nafni Harlow og
Zimmerman hafa gert nokkrar
apatilraunir sem hafa orðið heims-
frægar. Tilraunirnar eru gjarnan
kenndar við Harlow. Þessi tilraun. sem
hefur verið margendurtekin og alltaf
sýnt svipaðar niðurstöður, þykir sanna
að maðurinn hafi meðfædda þörf fyrir
tengsi við aðra og skaddist ef henni er
ekki fullnægt.
Harlow og Zimmerman gerðu tilraun
með 60 nýfædda apa. Þeir tóku þá frá
mæðrum sínum sex til tólf tímum eftir
fæðingu og létu þá í tilraunastofu.
Aparnir voru aldir upp í tilrauna
stofunni og fengu „uppbótarmæður” i
staðinn fyrir hina réttu móður. Það voru
ekki lifandi mæður heldur eins konar
dúkkur. Önnur dúkkan var búin til úr
stálþræði en hin var búin til úr ntjúku
ofnu efni. Báðar þessar „mæður” gátu
fullnægt þörfum apanna fyrir fæðu og
hlýju. þar sem þær voru útbúnar með
pela og höfðu hitatæki. Móðirin úr voð
hafði lika þann eiginleika að það var
mjúkt að snerla hana og þægilegt að
hjúfra sig að henni.
I einni af mörgum tilraunum þeirra
félaga voru notaðir 8 nýfæddir apar. 4
apanna fengú mömmu úr voð sem gat
gefið mjólk og mömmu úr stálþræði sern
gat það ekki. Hinir 4 fengu mömmu úr
voð án mjólkur og mömmu úr stálþræði
sem gat gefið mjólk. Nýfæddu aparnir
voru með mæðrunum i um hálft ár og
voru á því timabili látnir reyna sig við
ýmis verkefni er vörpuðu Ijósi á
tilfinningalega þróun.
Niðurstöður rannsóknanna sýndu að
allir aparnir vildu helst vera hjá mjúku
mömmunni úr voð, algjörlega óháð því
hvort hún gat gefið þeim mjólk eða ekki.
Rannsóknin sýndi að möguleiki fyrir hlý
og mjúk tengsl við móðurmynd hafði
úrslitaþýðingu fyrir þróun tilfinninga-
legra tengsla við móðurmyndina.

6 Vikan 8. tbl.