Vikan - 17.07.1980, Blaðsíða 46

Fjölskyldumél — Guðfinna Eydal
Flestir hafa einhvern timann fengið
martröð. Fullorðnir skynja martraðir
sem mikla vanliðan sem þeir reyna að
losna við ef hún gerir vart við sig. Oft
gerast martraðir hjá fullorðnum þannig
að maðurinn skynjar að hann sé í nokk-
urs konar millibilsástandi milli svefns og
vöku. Honum liður illa. vill gjarnan
standa á fætur en getur það ekki. Hand-
leggir og fætur eru þungir sem hlý.
maðurinn berst um, reynir að losna við
vanliðanina með því að hreyfa sig þar
sem hann veit að það er eina leiðin til að
losna úr ástandinu. Mörgum finnst að
martröð vari i marga klukkutima enda
þótt yfirleitt sé um mjög skamman tínia
að ræða.
Martraðir eru ekki sérstaklega algengt
fyrirbrigði hjá fullorðnum og sumir
kannast ekkert við þær. Martraðir eru
hins vegar mun algengari hjá börnum og
þá sérstaklega á aldrinum 3ja—4ra
ára. Martraðir koma öðruvísi fram hjá
börnum en hjá fullorðnum enda þótt
börnum líði einnig mjög illa. Margir for
eldrar óttast mjög martraðir barna og
leita sér ósjaldan hjálpar i þvi sambandi.
Martraðir barna konia yfirleitt á
fyrstu þrem til fimm timunum eftir að
þau eru sofnuð. Börnin setjast gjarnan
upp, standa upp. eru mjög hrædd. óró-
leg. stíf. kófsveitt. gráta. öskra og eru
með fjarrænt augnaráð sem gefur aug
Ijóslega til kynna að börnin eru ekki í
eðlilegu vökuástandi, enda þótl þau hafi
augun opin. Börnin virðast oft vera
hrædd við eitthvað ákveðið. oft eru það
hættuleg dýr eins og Ijón. tigrisdýr eða
refir eða óhugnanlegar verur eins og
tröll. skessur. grýlur. Ijótir kallar og kell-
ingar og þvíumlikt. Þessar verur liggja
gjarnan undir rúminu.
Martraðir eru oft
tákn fyrir hvað
gerist í lífi barnsins
Martraðir geta verið alveg eðlileg
fyrirþrigði og leið barna til þess að vinna
sjálf úr tilfinningum sem þau byrgja inni.
Börn á aldrinum 3ja—5 ára hafa mjög
rikt ímyndunarafl og eiga oft erfitt með
að aðgreina ímyndun frá veruleika. Það
er eðlilegt að börn á þessum aldri óttist
ýmsa hluti. eins og dýr og óhugnanlegar
verur. Bórn óttast yfirleitt eitthvað.
hvort sem þeim er sagt frá eða lesið fyrir
þau um hættuleg dýr' eða kynjaverur.
Börn geta auðveldlega búið sér til sjálf
ýmsar ímyndunarverur.
Vrnsar óhugnaðarverur og hættuleg
dýr eru tákn fyrir árásarhneigð. Þegar
þau konta fram i draumi eða martröð
koma þau oft i staðinn fyrir systkim. fé-
laga eða foreldra. sem barnið er reitt við.
Foreldrar sem hafa rifist eða skammað
barnið geta breyst í óhugnanlega veru á
nóttu sem barnið hræðist eða er reitt
við.
Það er hins vegar ekki einungis reiði
og árásarhneigð gagnvart öðruni sem
kemur fram í martröð. eigin bæld reiði
eða árásargirni getur einnig komið fram.
Reitt Ijón eða refur. vond skessa eða
tröll getur þannig verið barnið sjálft. Ef
börn fá ekki leyfi til að sýna eðlilega
reiði gagnvart umhverfinu, en bæla
liana niður. er ekki óalgengt að hún geti
komið fram á þennan hátt í martröð.
Auk eigin reiði og reiði við aðra
kemur ýmislegt annað frani I martröð-
um. eins og t.d. atburðir sem börn sjá i
sjónvarpi. í stuttu máli má segja að svo-
til allir hlutir sem barn verður áskynja
yfir daginn geta komið fram i breyttu
liki á nóttu.
Flest börn komast
yfir hræðslu sjálf
Börn hafa einstaka hæfileika til þess
að taka á eigin hræðslu. Þar er leikurinn
algjört hjálpartæki. Ef börn óttast
hættuleg dýr geta þau sjálf leikið hættu-
leg dýr. þau geta lamið og skotið dýrin
og breytt sér í árásargjarnt villidýr sem
stekkur unt og ógnar umhverfinu. Þegar
barnið hefur unnið úr ímyndunum
sinum i leik kemst það oft yfir hræðsl-
una. Sum börn fá ekki eins mikla útrás
fyrir hræðslu i leik en vilja frekar tala
um og skoða það sem þau hræðast. Þau
Martraðir
geta spurt í sifellu og vilja eilifar um-
ræður um hlutina.
Ef barn getur komist yfir eigin
hræðslu í leik. tali og nteð þvi að rann
saka hlutina er mjög líklegt að hræöslan
eldist af því. Hins vegar getur oft verið
full ástæða til að gera greinarmun á því
hvort hræðsla barns sé eðlileg eða tákn
fyrir erfiðleika í umhverfi barnsins.
Hræðsla
er mismunandi
Viss hræðsla er börnurn nauðsynleg
og eðlileg. Þau læra t.d. að varast ýmsar
hættur af því að þau varast hlutina. í
flestum tilvikum veldur hræðsla barns
umhverfinu engum áhyggjum. Þegar
það kemur hins vegar fyrir að börn ótt-
ast eitthvað óeðlilega mikið, eru t.d.
hrædd við ákveðin dýr eða haldin mikilli
vatnshræðslu. er ekki óalgengt að reynt
sé að sannfæra eða þvinga börn til að
álita hið gagnstæða. Þvingun og harka
getur haft áhrif á hvort hræðsla kemur
fram i draumi eða ekki.
Flestir foreldrar hafa tilfinningu fyrir
þvi hvort hræðsla getur talist innan eðli-
legra marka eða ekki. Eins og fyrr segir
er það einnig algengast að börn hjálpi
sér að miklu leyti sjálf yfir hræðslu. enda
þótt foreldrar geti hjálpað til með þvi að
ræða málin og sýna skilning og umburð-
arlyndi gagnvart hræðslunni.
Hvenær er ástæða
til að óttast mar-
traðir?
Hræðsla getur orðið það mikil og átt
sér það djúpar rætur i persónuleika
barnsins að ástæða sé til að leita sérfræð-
ingshjálpar. Barnið getur sýnt slika
hræðslu á ýntsa vegu. I þessu sambandi
má t.d. nefna þegar barn þorir ekki að
sofna af þvi að það óttast slæma drauma
og ef það vaknar siðan upp í mikilli ang-
ist. Einnig ef barn á við stöðugar mar
traðir að striða og einnig aðra erfiðleika
eins og við vini. i skóla. systkini o.fl. Það
má lika nefna að það er hættumerki ef
barn gefst algjörlega upp gagnvart
hræðslunni. verður sljótt og foreldrar
finna að það Itefur engin áhrif að ræða
við barnið um það sem það óttast.
Fleira mætti að sjálfsögðu nefna i
þessu sambandi. Mikil og djúpstæð
hræðsla veldur hins vegar umhverfinu
yfirleitt það miklunt erfiðleikum að for-
eldrar leita sér sjálfir hjálpar.