Vikan - 16.07.1981, Blaðsíða 38

handlegginn heilan, sat utan við einn
hrörlegasta kofann. Þegar Vanja gekk
fram hjá rétti hún fram höndina biðj-
andi, með slíkum örvæntingarsvip að
Vönju hraus hugur við að sjá þennan
örkumla vesaling. Hún náfölnaði og
varð miður sin um stund en svo opnaði
hún veski sitt með skjálfandi höndum og
rétti krypplingnum alla þá peninga sem
hún hafði meðsér.
í sama bili safnaðist I kringum hana
fjöldi fólks, rétti fram hendur og sagði
eitthvað sem hún skildi ekki. Hins vegar
duldist henni ekki hvað fyrir fólkinu
vakti. Allir voru að biðja um hjálp —
betla um peninga eða einhver önnur
verðmæti sem gætu bætt úr vesaldómi
þeirra um stund. Og þegar Vanja hélt
áfram göngu sinni milli kofanna kom
allur skarinn æpandi á eftir henni.
Vanja varð algjörlega miður sín að sjá
og heyra til þessara vesalinga og hún
gerði sér ljóst að hún mundi hreint og
beint ekki þola þetta ef þeir eltu hana
lengi. Að lokum nam hún staðar, tók
upp veski sitt og hvolfdi því fyrir framan
hópinn svo að allir gætu séð að hún
hafði ekki meiri peninga. Þá sneru flestir
við og innan skamms var hún orðin ein.
Vanja hélt göngu sinni áfram eins og i
leiðslu og gat ekki lengur hugsað rökrétt.
Hún gleymdi því alveg að víða úti um
land var fólk sem bjó við allt aðrar og
betri aðstæður. Nú fannst henni að þessi
ömurlegu og ógeðslegu kofaskrifli með
öllum sinum óþrifnaði og sóðaskap væru
einkennandi fyrir aðstæður og aðbúnað
allra innfæddra íbúa Madagaskar.
Draumurinn um föðurlandið brást að
fullu, hvarf eins og hilling. Hún hafði
mikla samúð með sérhverjum hálf-
nöktum og sársoltnum heimamanni sem
á vegi hennar varð — því að var hún
ekki sjálf ein i af þeim? Hafði hún ekki
fundist i einhverju sorpi að baki svona
bæjar og því upphaflega dæmd til sömu
hörmulegu örlaganna og þetta vesalings
fólk?
Hún hélt enn áfram, klöngraðist milli
skítugra dýra og skítugra manna, í
hræðilega ógeðslegu umhverfi, án þess
að hugsa um hvar hún var, hvað hún
var að gera eða hvert hún ætlaði.
Nokkru fjær var hún næstum dottin
um gamlan, örvasa mann sem lá kjökr-
andi í sandinum. Vanja nam staðar,
kenndi mjög i brjósti um vesalinginn og
leit spyrjandi til nokkurra manna sem
sátu þar skammt frá. Þeir höfðu fylgst
með Vönju, sáu svipbrigði hennar þegar
hún virti gamla manninn fyrir sér, litu
til hans og síðan til hennar og hristu
höfuðin. Augljóst var að þeir töldu að
ekkert væri hægt að gera, manninum
var hreint og beint fleygt í sandinn til
þess að deyja. Lengi á eftir mundi mynd
þessa gamla, örvasa manns lifa I
hugskoti hennar, þessa deyjandi,
hjálparvana vesalings í skítugum,
sólheitum sandinum.
Vanja dróst máttvana lengra áfram.
Hún var náföl, leið mjög illa og var
meðal annars óglatt í því pestarlofti sem
þarna var. Hún hafði einnig vondan
höfuðverk og sortnaði öðru hverju fyrir
augum. Hinir glöðu, hamingjusömu og
gáfuðu heimamenn sem móðir hennar
hafði sagt henni frá voru ekki til — það
voru bara ósannindi og ýkjur. Hið fagra
land og hrausta og gáfaða fólk — það
var ekkert annað en draumsýn. Hér var
sjálfur veruleikinn: of harður og hræði-
legur til þess að nokkur hefði þorað að
segja henni frá honum. Hvernig átti hún
að geta lifað eftir þetta?
Fæturnir létu ekki lengur að stjórn
hennar, vildu ekki bera hana lengur.
Rétt utan við þennan ógeðslega, ryðg-
aða blikkbaukabæ, þar sem enn heyrð-
ust köll í börnum, hænsnagarg og hund-
gá, féll hún meðvitundarlaus niður í
mjúkan sandinn.
Hún vaknaði ekki til meðvitundar
fyrr en einhver tók hana upp á arma sér
og hristi hana til eins og óþægan krakka.
Fyrstu viðbrögð hennar voru þau að
hún reiddist ógurlega þeim manni eða
mönnum sem vöktu hana af þeim líkn-
sama svefni sem hún hafði fallið i. Hún
reif sig lausa, sparkaði og sló frá sér og
fleygði sér síðan að nýju niður I sandinn.
Hún grét hátt og streittist enn af alefli
gegn þeim sem reyndi að róa hana og fá
hana til að standa upp.
„En, Vanja, þetta er bara ég! Það er
Steinar,” kallaði hann í örvæntingu en
það hafði engin áhrif á hana. Hvort hún
gerði sér einhverja grein fyrir því sem
hann sagði eða hvort henni stóð alveg á
sama hvort þetta var hann eða einhver
annar, það vissi hann ekki því að hún
hélt áfram sama óráðshjali og óvita-
hætti. Að lokum sá hann ekki annað
ráð vænna til að reyna að vekja hana af
þessu óminnisástandi en að slá hana þétt
ingsfast í andlitið. Það reyndist lika ráð
sem dugði.
Eftir stutta stund lyfti hún hægt
höfði, augsýnilega komin aftur til vit-
undar, og tárin tóku að renna I stríðum
straumum niður vanga hennar. Steinar
lyfti henni upp í fang sér, vaggaði henni
í örmum sér eins og litlu barni og talaði
til hennar hægt og innilega.
„Segðu mér nú frá því öllu, Vanja.
Hvað er það sem komið hefur fyrir þig?
Og hvers vegna fórstu hingað?”
Það leið enn nokkur tími áður en hún
varð svo róleg að hún gæti talað en
smám saman stöðvaðist gráturinn og
skyndilega var sem stífla hefði brostið. 1
fyrstu komu orðin hægt og með erfiðis-
munum en eftir skamma stund varð hún
fljúgandi mælsk og sagði frá öllu sem
svo lengi hafði búið í huga hennar, oft
hvílt á henni eins og mara og valdið
henni svo miklum áhyggjum á hennar
skömmu ævi.
Þegar hún hafði loksins lokið sér af
STÚLKAN
FRÁ
MADAGASKAR
varð löng þögn. Að lokum rauf Steinar
þögnina og sagði lágt:
„Og svona lágar hugsanir barstu I
brjósti til mín.”
Hann horfði hugsandi fram fyrir sig
um stund en mælti síðan:
„Bara að ég gæti skilið hvers vegna þú
hefur verið svo hrædd við að fólk fengi
að vita t>að. Hvers vegna ætti það að
vera skömm að vera fædd á Madagask-
ar?”
Hann þagnaði um stund og beið eftir
svari en Vanja sagði ekki neitt. Hann
setti hana niður við hliðina á sér og flutti
sig síðan lítið eitt frá. Því næst hélt hann
áfram:
„Og hvers vegna seturðu þennan ves-
aldóm hér I samband við þig sjálfa? Á
hvern hátt getur hann verið í tengslum
við fæðingu þína? Ég get vel skilið að
það hafi djúp áhrif á þig að sjá við hve
hörmulegar aðstæður þetta vesalings
fólk býr en ég get með engu móti skilið á
hvern hátt það getur verið I tengslum
við þig. Og hvers vegna ættir þú að vera
nokkuð betri manneskja þó að þú værir
fædd í Noregi?”
Hann jtagnaði um stund og var bæði
undrandi og gramur. Síðan hélt hann
áfram:
„Aldrei hefði mér getað dottið þetta i
hug um þig, Vanja. Þú heldur þó ekki að
Norðmenn séu eitthvað meira sem
manneskjur heldur en heimamenn hér
af því að þeir búa við betri efnahag og
eru ljósari á hörund? Ekki hefði mér
heldur getað dottið I hug að þú værir
höfðingjasleikja. Þú hefðir heldur átt að
vera hreykin, vera stolt, I staðinn fyrir
að skammast þín.”
Vanja hlustaði af mikilli athygli og
var mjög undrandi. Henni hafði aldrei
dottið í hug að Steinar hugsaði þannig.
„Þú skilur þetta ekki, Steinar,” sagði
hún lágt. „Ég var einu sinni hreykin af
því, það var þegar ég var barn. Þorbirni
fannst það mjög spennandi og gortaði af
því við hvern sem var. Það voru aðrir
sem töldu mér trú um að ég væri minna
metin af því að ég mundi vera þeldökk,
hefði litað blóð í æðum.”
„Þetta hefurðu vafalaust bara ímynd-
að þér sjálf.”
„Nei, það var sannarlega engin ímynd-
un,” svaraði hún beisklega. „Móðir pilts
sem ég þekkti bannaði honum að vera
með mér þegar hún komst að sannleik-
anum um mig. Hún var víst hrædd um
að ég mundi gefa henni þeldökk barna-
börn. Og Þorbjörn yfirgaf mig af því að
honum fannst sjálfum að það væri of
erfitt að giftast stúlku sem hann vissi
ekki hvaðan væri ættuð. Og þó hygg ég
að honum hafi þótt vænt um mig.”
„Þvílíkur bjálfi!” sagði Steinar fyrirlit-
lega. „Sagði hann virkilega að það væri
vegna þess?”
„Ne-nei,” svaraði Vanja hikandi, „en
ég hygg að það hafi þjakað hann lengi.
Mamma hans bannaði mér að koma
heim til þeirra. Hann hætti allt i einu að
skrifa mér, þegar hann var við herþjón-
ustu í Tromsey, og ég fékk vitneskju um
að hann hefði búist við að ég skildi það.
Það hefði ekki reynst auðvelt fyrir hann
að segja mér sjálfur hver orsökin var.”
„Þetta skil ég alls ekki,” sagði Steinar
undrandi. „Svo virðist sem þú hafir
aðeins getið þér til hvers vegna hann
hætti að skrifa. Hver var það sem sagði
þér að hann hefði orðið skotinn í annarri
stúlku?”
„Pabbi hans hitti hann og þá sagði
hann honum þaðsjálfur?”
„Og faðir hans hefur þá sagt þér það?”
„Nei, frú Staverud, móðir Þorbjarnar,
sagði mömmu minni frá því.”
Steinar var um stund hljóður og
hugsi. Hann átti í baráttu við sjálfan sig
um það hvort hann ætti að segja það
sem honum bjó I huga. Fyrir þann sem
ekkert þekkti til þessa máls var freist-
andi, og lá raunar beint við, að setja
hatur móðurinnar á Vönju — ef það var
þá ekki líka ímyndun Vönju — í sam-
band við það að sonurinn skyldi svo
fljótt draga sig í hlé. Það sem hún hafði
sagt um aðra stúlku gat verið hreinasti
tilbúningur.
Og ennþá var margt sem alls ekki stóð
heima. Hvers vegna hafði þessi Þorbjörn
ekki skrifað og hvers vegna hafði hann
ekki komist í samband við Vönju
seinna? Hann trúði ekki frásögn Vönju.
Hann var alltof ástfanginn af henni
sjálfur til þess að geta trúað því að
maður með heilbrigða skynsemi gæti
yfirgefið hana af svo heimskulegum
ástæðum. En átti hann nokkuð að vera
að sá grun sínum i saklausan huga
Vönju? Og ef það var rétt, mundi hann
þá vera svo óeigingjarn að hann gæti
gert það? ...
... Nei, fyrst þau hefðu ekki sjálf
unnið betur að því að upplýsa þetta þá
yrði hann örugglega sá síðasti sem
mundi gera það!
Hann var svo niðursokkinn í sinar
eigin hugsanir að hann veitti því ekki at-
hygli að Vanja hafði hulið andlitið i
höndum sér og grét lágt. Hann fór strax
til hennar, lagði handlegginn utan um
hana og þrýsti henni innilega að sér.
„Elsku, litla Vanja,” sagði hann,
„hvernig gastu látið þér detta I hug að ég
mundi hætta að láta mér þykja vænt um
þig af því að þú fannst á Madagaskar?”
Vanja grét enn um stund og hallaði
sér að Steinari. Því næst sagði hún hægt
og stamandi:
38 Vikan 29< tbl.