Vikan - 22.10.1987, Side 49

aðir og grafir eru elst við Skötu-
hólma II. Leifarnar þar eru tald-
ar vera frá u.þ.b. 5500 f. Kr.
Nokkrum öldum síðar hefur
byggð flust að Skötuhólma I, en
Skötuhólmi, sem virðist vera
yngsti bústaðurinn, er u.þ.b.
1.000 árum yngri en Skötu-
hólmi II.
Niðurstöður rannsóknanna á
bústöðunum gefa góða innsýn í
lífsskilyrðin fyrir 7000 árum.
Veðurfarið var mildara en nú og
meðalhitinn u.þ.b. tveimur til
þremur gráðum hærra. Hinn
rnikli fjöldi beina úr næstum 90
dýrum sem tekist hefur að bera
kennsl á, bendir til mikils og
fjölskrúðugs dýralífs.
Pelikanar og villisvín
íbúarnir höfðu aðgang að
góðri fiskveiði og miklu fuglalífi
við lónið. Gedda, áll og aborri
voru mikið veiddir flskar. Gras-
önd og haförn voru algeng, en
sjaldgæfari gestir var pelikaninn.
í haflnu fyrir utan lónið voru
veiddir selir og höfrungar.
Skógarnir norðan við lónið
buðu upp á veiðar á villisvínum
og krónhjörtum. Veiði loðdýra
eins og marða, otra og bifra til-
heyrði vetrarverkunum.
Fundirnir ffá bústöðunum
eru mjög margir. Fundist hafa
hundruð kílóa af eldsneytis-
úrgangi frá áhaldagerð og auk
þess tilbúin áhöld. Það eru örva-
oddar til veiða eða bardaga og
rnörg tinnuáhöld sem voru not-
uð til vinnslu á beinum, viði og
skinni og til kjötskurðar. Axir
úr öðrum steintegundum hafa
einnig fundist. Þær hafa reynst
mjög nothæfar jafnvel við högg
á stórum trjám. Áhöld úr bein-
um og hornum voru einnig not-
uð og voru þau oft skreytt með
útskurði. Leirkrukkur frá lokum
búsetutímans á þessu svæði
sýna að íbúarnir voru komnir
upp á lag með að framleiða slík
geymsluílát.
Útbreiðsla bústaðanna og
fjöldi fornleifafunda þar sýna að
hver bústaður hafl verið í notk-
un öldum saman og að margar
fjölskyldur hafl líklega búið þar
samtímis. Hópurinn gæti hafa
verið u.þ.b. 50 manns.
Áður hafði verið talið að á
veiðitímabilinu hafi aðeins
verið búið í litlum einföldum
strákofum. Þessari kenningu var
hnekkt við fundina við Skötu-
hólma. Venjulegasta húsgerðin
þar var hús með niðurgröfnum
gólffleti. Stærsta byggingin
mældist 6xil metrar og var
byggð algerlega hornrétt með
traustum trjástofnum. í þakefni
var notað sef úr lóninu. Endur-
bygging af Skötuhólmshúsi hef-
ur þegar staðist ásókn fjögurra
illviðravetra á Skáni.
Af hverju jarðar maður þá
látnu innan afmarkaðs svæðis?
Spurningin getur virst skrýtin
þar sem við höfum ekki vanist
öðru. En í raun er ekki sjálfgefið
að safha gröfunum öllum saman
á einn stað. í landbúnaðarsam-
félögum var t.d. algengt að jarða
þá Iátnu á þeirra eigin jörð.
Þannig var sýnt fram á búsetu-
rétt og vísað til kynslóða sem
höfðu yrkt jörðina og síðar
verið grafiiar í henni.
Fyrir fundina við Skötuhólma
álitu vísindamenn að fólk á
veiðitímabilinu hefði ekki haft
neina afmarkaða greftrunar-
staði. Talið var að það hefði
verið of flökkugjarnt til að hafa
þörf fyrir þá. Greftrunarsvæðin
sýna hins vegar fram á að fólkið
hefur búið á sama stað öldum
saman og fundið með sér þörf
til að eigna sér landssvæðið.
Dauði í orrustu
Graflrnar við Skötuhólma
sýna mikla fjölbreytni í greftr-
unarsiðum. Hinir látnu hafa
verið lagðir til í mismunandi
stellingum. Algengast var að
fólk hefði verið jarðað liggjandi
á bakinu, en oft höfðu látnir
verið jarðaðir sitjandi eða liggj-
andi á hlið með hnén upp við
bringu (í svefhstöðu).
En þessar þrjár stellingar eru
ekki þær einu. I einni gröf fannst
beinagrind af fertugum manni
þar sem líkamspartarnir lágu á
víð og dreif og í mjaðmarbein-
um var örvaroddur. maðurinn
hefur helsærst í orrustu og síðan
hefur líkaminn verið sundur-
hlutaður fyrir greftrunina.
Flestir hinna jörðuðu hafa
fengið greftrunargjafir. Hjá körl-
um eru það yfirleitt axir, hnífar
og örvaoddar. Konurnar hafa
aftur á móti skartgripi með sér,
oftast men úr dýratönnum.
Graflrnar hafa ekki verið ein-
göngu fyrir mennina. Hundarnir
hafa líka verið jarðáðir. Ekki
færri en tíu hundagrafir fundust
með hvolpum í eða fullvöxnum
dýrum. Eins og mennirnir hafa
þeir verið lagðir í nokkurs kon-
ar svefnstöðu.
Við Skötuhólma I virðast ung-
ar konur og eldri menn hafa
fengið gjaflr með sér í gröfina á
meðan eldri konur og yngri
menn hafa verið jörðuð allslaus.
Þetta er athyglisvert og gefur til
kynna að fýrrtaldi hópurinn hafi
verið í meira metum. Ástæðan
er líklega sú að yngri konur
voru enn í barneign, og þar af
leiðandi var samfélaginu missir í
þeim. Eldri mennirnir hafa aftur
á móti haft reynslu og verk-
kunnáttu sem gerði þá verð-
mæta fyrir byggðina.
í mörgum tilvikum virðast
dýrabein í gröfum fólks standa í
sambandi við hjátrú af ýmsu
tagi. Virðist sem hver dýrateg-
und hafi átt að tákna eitthvað
visst. Fiskbeinin sem fundist
hafa í gröfum virðast aftur á
móti ekki vera í neinu sambandi
við hjátrú, heldur eru þau ein-
faldlega síðasta máltíðin. Oft
fúndust fiskbein liggjandi við
magann eða fisksúpa sem sá
látni hefúr fengið með sér í íláti,
enda hafa minjarnar við bústað-
ina sýnt að fiskur var undir-
stöðufæða.
Greftrunin við Skötuhólma I
og II hefúr farið fram á nokkrum
öldum á hvorum stað, og því
gefet einstakt tækifæri til að
rannsaka hvernig greftrunar-
siðir breyttust innan þessa af-
markaða samfélags. Það er tals-
verður munur á milli greftrun-
arsvæðanna tveggja. í því eldra,
Skötuhólma II, eru engir jarðað-
ir í svefnstöðu, en næstum
þriðjungur hinna dauðu við
Skötuhólma I hefur verið jarð-
aður á þennan hátt. Aukin fjöl-
breytni í legu hinna greftruðu
getur bent til aukinnar stéttar-
skiptingar í samfélaginu.
Með rannsóknum á beina-
grindum geta sérfræðingar
ákvarðað bæði kyn og dánar-
aldur. Kyngreiningin byggist á
útliti höfuðkúpu og mjaðma-
grindar. Dánaraldur er m.a.
ákvarðaður með skoðun á sam-
vexti beinanna í höfúðkúpunni.
Þar að auki eru tennur mikil-
vægar í aldursgreiningu barna.
Við Skötuhólma hafa beina-
grindur 80 einstaklinga verið
rannsakaðar. Þar á meðal er fóst-
ur komið undir fæðingu ásamt
níu börnum á mismunandi aldri.
Afgangurinn eru unglingar og
fullorðnir. Tekist hefúr að kyn-
VIKAN 49