Vikan - 20.04.1989, Blaðsíða 40

BORIÍ
Frh. af bls. 37
fyrir að barni finnist það skorta ást. „Það er
hætt við að eldra bam sé vanrækt þegar
nýtt barn fæðist," segir hann. „Foreldrar
verða að halda vöku sinni og bæta eldra
barninu það meðvitað upp hve mikla um-
mönnun ungbarnið þarfnast."
Auðvitað er það ekki alltaf eldra barnið
sem er fómarlamb mismununar, eins og í
tilfelli Margrétar. Hverjar em þá rætur
mismununar? Samkvæmt áliti sérfræðinga
em veikindi barns algeng orsök vegna
þess að barnið þarf þá aukna umönnun,
eins og gerðist í fjölsky'ldu Lilju. Önnur or-
sök er þegar óskabam feðist eftir langa
bið, til dæmis stelpa á eftir tveimur
strákum. í alvarlegri tilfellunum er ástæð-
an stundum sú að kringumstæðurnar vom
erfiðar hjá móðurinni þegar hún feddi
barnið sem hún mismunar.
John Birtchnell, sem er geðiæknir við
Institute of Psychiatry í London, segir að
margir sjúklinganna sem em í meðferð hjá
honum vegna þunglyndis hafi orðið fyrir
mismunun í æsku. „Þessir einstaklingar
verða mjög erfiðir í hegðun sem börn og
þessi hegðun heldur áfiram á fúllorðinsár-
um. Þeir álíta sig vera til trafala, em sífellt
að afsaka sig og geta ekki látið ljós sitt
skína. Fólk fer þá að koma fram við þá eins
og sjálfsímynd þeirra gefur tilefni til.
Þjáning þeirra í æsku var meiri fyrir það
að þá gátu þeir ekkert gert við ástandinu.
Það er bannað að minnast á þetta og for-
eldri viðurkennir sjaldnast að það mis-
muni börnum sínum. Ef þessi börn mót-
mæla með því, til dæmis, að brjóta leik-
föng uppáhaldsins em þau kölluð óþekk
eða vond af foreldrunum."
Fyrsta verk geðlæknisins er að auka
sjálfsálit fórnarlambsins, því það er sann-
fert um að það sé því að kenna að það fái
ekki náð fyrir augum foreldranna, að það
sé „gölluð vara“, óæðri vera. Geðlæknirinn
reynir að útskýra hvernig ástandið varð til,
að það hafi ekki verið þessum einstaklingi
að kenna, né hafi það verið foreldmnum
meðvitað að vera grimmir, heldur hafi
þetta verið óvart.
Ræða málið við foreldrana
Birtchnell segir að bati sé mögulegur
þrátt fyrir það hve langt sé um liðið. „Ég
sting stundum upp á því, eftir að sjálfs-
traust sjúklingsins hefúr aukist, að hann
fari til foreldranna og útskýri að honum
hafi fiindist hann hafa verið útundan sem
bam og að reyna að finna leið til þess að
Bæði fórnarlömb mismununar og þeir sem reyna
að hjálpa þeim væru áreiðanlega sammála því að
það besta sem við foreldrar getum gert fyrir börnin
er að gefa sérhverju þeirra það öryggi sem fæst
þegar þau vita að velferð þeirra og hamingja er
okkur mikilvægari en nokkuð annað.
bæta ástandið. Það er ekki alltaf auðvelt að
fa sjúklinga til þess að samþykkja þetta þar
sem þeir em oft ofsahræddir við að missa
þann örmjóa þráð sem tengir þá þó enn
við foreldrana."
Þótt Lilja hafi rætt málið við foreldra
sína þá hafa hvorki Katrín né Margrét, en
móðir hennar er nú látin, tekið þetta skref.
Katrín hefur eytt miklum tíma í að leita út-
skýringar á hegðun foreldra sinna. „Það
eina sem mér dettur í hug er að áður en
eldri systir mín fæddist eignuðust foreldr-
ar mínir son sem dó 15 vikna gamall.
Kannski er það ástæðan fyrir því að þau
gátu ekki neitað Pétri um neitt.“
Hún er sér fyllilega meðvituð um arfinn
sem mismununin hefúr skilið eftir sig.
„Það var alltaf gerð krafa til mín um að ég
væri þæg, að ég bældi reiði og sársauka og
þessi vani hefur fest í sessi. Ég á enn erfitt
með að sýna eðlilega reiði og ef ég gagn-
rýni einhvern verð ég að bæta honum það
upp einhvern veginn. Mér finnst líka erfitt
að biðja fólk um að gera mér greiða. Hug-
myndin um að maður geti beðið um eitt-
hvað og fengið það er mér algerlega fram-
andi.“
Eins og Margrét er hún ákveðin í því að
halda mynstrinu ekki áfram gagnvart börn-
um sínum. „Ef ég læt eitthvað eftir yngra
barninu einu sinni þá passa ég mig á að
vera ströng næst, jafnvel þótt það kosti
læti.“
Þegar Margrét lítur til baka finnur hún
til meðaumkvunar með móður sinni. „Það
er bagalegt að hún skyldi ekki hafa hug-
rekki til þess að berjast fyrir strákunum
sínum. Það er hræðilegt fýrir konu þegar
börn eru tekin ffá henni."
Bæði fórnarlömb mismununar og þeir
sem reyna að hjálpa þeim væru áreiðan-
lega sammála því að það besta sem við for-
eldrar getum gert fýrir börnin er að gefa
sérhverju þeirra það öryggi sem fest þeg-
ar þau vita að velferð þeirra og hamingja
er okkur mikilvægari en nokkuð annað.
EKKI FALLA í GILDRUNA
• Getur verið að þú mismunir einu barna
þinna? Foreldrar eru sér oft ómeðvitaðir
um að þeir geri það, en ýmislegt getur
bent til þess:
• Faðmarðu gjarnan eitt barn ótilhvatt,
en bíður þangað til annað barn leitar til
þín eftir merki um væntumþykju?
• Er yngsta barnið langþráður sonur eða
langþráð dóttir, sem fett er á eftir tveimur
eða fleiri börnum af andstæða kyninu? Ef
svo er, finnst þér þú hafa náið samband við
„litla barnið" og útilokarðu e.t.v. hin börn-
in fýrir vikið?
• Kaupirðu fleiri gjafir handa einu barni
en öðru, eða eyðirðu meiri tíma í að velja
gjafir handa einu þeirra?
• Ertu oftar pirruð/aður út í eitt barnanna
eða eyðirðu mikilli orku í að njóta nær-
veru við annað barn?
• Beiðstu kannski árum saman eftir
yngsta barninu? Finnurðu fyrir því að það
barn er þér nánara en hin börnin og gæti
það útilokað þig frá hinum börnunum?
• Eigið þið hjónin hvort sitt uppáhalds-
barn? Ef svo er, leiðir það til árekstra í fjöl-
skyldunni?
• Hegðar eitt barna þinna sér illa? Barnið
gæti verið útundan og verið að reyna að
vekja á sér athygli þess vegna.
• Ertu mjög ströng/strangur við eitt
barna þinna en lætur meira eftir öðru
barni?
• . Ef þú kannast við eitthvert þessara
atriða þá geturðu gert eitthvað við þessu.
Geðlæknirinn John Birtchnell býður ffam
eftirfarandi ráðleggingar:
• Spurðu sjálfa/n þig fyrst hvers vegna þú
velur þér eitt barnanna sem uppáhald. Til
dæmis finnst mæðrum, sem voru sjálfar
einkabörn, auðveldara að ná sambandi við
dóttur heldur en son.
• Gerðu þér grein fyrir því hve fljótlegt
er að mynda vítahring. Ef barn sem minna
er metið hegðar sér illa gæti þér fundist
réttlætanlegt að mismuna því meira.
Reyndu þess í stað að snúa mismununinni
við og útskýrðu fýrir uppáhaldi þínu hvað
þú ert að gera.
• Ræddu við maka þinn um hvers konar
áhyggjur sem þú gætir haft af því að eitt
barnanna er í uppáhaldi hjá ykkur. Ákveð-
ið að benda hvoru öðru á hættumerkin og
reynið að ákveða hvernig vinna skuli að
málinu.
• Ef þú og maki þinn hafið valið uppáhald
úr, reynið þá að skipta um hlutverk áður
en fjölskyldan sundrast. Farðu með út-
valda barn maka þíns í sérstakar skemmti-
ferðir o.s.frv. og öfugt. Sýnið börnum ykk-
ar að báðum foreldrum þykir jafn vænt um
þau öll.
• Ef eitthvert barna þinna kemur til þín
og heldur því ffam að því sé mismunað,
bandaðu ekki ákærunni frá þér. Athugaðu
þess í stað vandlega hvort ábendingin sé
réttlát og mundu að slæm hegðun er oft
hróp barnsins á hjálp. □
38 VIKAN 8. TBL. 1989