Vikan - 20.04.1989, Blaðsíða 34

dósaopnarans
Matur í niðursuðudósum hefði
líklega orðið vinsælli mun fyrr
ef einhver hefði uppgötvað
dósaopnarann fyrr en raun ber vitni. Eins
og með svo margar uppgötvanir og nýj-
ungar, þá áttu styrjaldir þátt í því að dósa-
matur varð til. Vandamálin sem komu upp
varðandi fæðu hermannanna sem börðust
með Napóleon í styrjöldum hans, ollu því
að ffanska stjórnin hvatti uppfmninga-
menn til að reyna að finna betri leiðir til
að geyma matvæli.
Eftir 10 ára tilraunastarfsemi lét kaup-
maðurinn Peter Durand, sem sá um að afla
matvæla fyrir breska herinn, loksins skrá-
setja fyrstu tæknilegu aðferðina við að
sjóða matvæli niður. Þetta var árið 1810
og eftir að gagnsemi þessarar aðferðar
hafði verið sannreynd í stríðinu árið
1812, þá voru breskir neytendur fljótir að
taka við sér og nýta sér matinn í tindósun-
um. En að opna dósirnar var meira en að
segja það. f stríðinu 1812 notuðu bresku
hermennirnir byssustingi, vasahnífa og ef
það dugði ekki til þá skutu þeir á dósirnar
úr rifflum sínum, segir í bók Charles Pan-
ati Extraordinary Orígins of Everyday
Things.
Á dós með niðursoðnu kálfakjöti, sem
landkönnuðurinn Sir William Parry var
með í heimskautaferð sinni árið 1824,
voru eftirfarandi opnunarleiðbeiningar:
„Farið eftir brúninni ofan á dósinni með
sporjárni um leið og slegið er á það með
hamri“. Og í sannleika sagt, þá segja sumir
stríðssagnfræðingar að byssustingurinn
hafi verið hannaður af járnsmið í ffanska
bænum Bayonne og að hann hafi upphaf-
lega ekki verið hugsaður sem vopn, heldur
dósaopnari.
f raun má segja að byssustingur hafi ver-
ið ágætis tæki til að nota á dósirnar sem
voru ffamleiddar snemma á 19. öldinni.
Samkvæmt Charles Panati voru fýrstu dós-
irnar stórar, þykkar, oft gerðar úr járni og
stundum þyngri en maturinn sem í þeim
var. Dós Parrys, sú fýrrnefnda með kálfa-
kjötinu, vó tóm um 500 gr. Það var ekki
fýrr en eftir miðja 19- öld að til sögunnar
komu þynnri stáldósir með kanti ofan á og
þá fýrst var einhver möguleiki á að dósa-
opnarar gætu orðið eitthvert einfalt áhald.
Fyrsti dósaopnarinn var fundinn upp
1858, en hann náði aldrei vinsældum. Og
í sannleika sagt þá var hann hreinlega
hættulegur, með stóru bognu blaði og
minnti á ljá. Dósaopnari með hjólblaði
eins og þeir eru með nú, var fyrst skrásett-
ur árið 1870. Sagtenntu snúningshjóli var
bætt á opnarann árið 1925 og rafmagns
dósaopnari kom fyrst á markaðinn fyrir
jólin árið 1931-
Síðasta augljósa skrefið var að finna upp
dós sem hægt væri að opna án áhalda.
Þetta hefur tekið nærri tvær aldir, en að
opna niðursuðudós berhentur er ekki
lengur efhiviður í Guinness affekabókina.
Nútíma dósir eru margar hverjar með auð-
velt-að-rífa-af flipum á hliðinni. Togið bara
í og — gjörið svo vel — kvöldmaturinn er
tilbúinn! □
„Ég passaði mlg á að vera ekki of ágengur," segir Valdimar er
hann rifjar upp fýrstu kynni þeirra Kristínar.
Frh. af bls 32
heima hjá henni var Karl Ó.
Runólfsson, tónskáld og eigin-
maður móðursystur hennar,
Helgu Kristjánsdóttur. Karl
samdi lög við þulurnar í
Skugga-Sveini og fylgdist off
með æfingum. Um leið og
hann sá mig hrópaði hann:
Haraldur! hvern fjárann ert þú
að gera hér?“
Næstu daga höfðu þau Valdi-
mar og Kristín ekkert
samband. Gamlárskvöld rann
upp. „Ég hugsaði með mér:
Skyldi hann hringja? Skyldi
hann hringja? En hann hringdi
ekki.“
„Ég passaði mig á að vera
ekki of ágengur," skýtur Valdi-
mar inn í. En nokkrum dögum
síðar hringdi Valdimar og
bauð Kristínu út í Klúbbinn.
Þetta var allt að fæðast. En
skömmu síðar tók Kristín sér
ffí ffá flugfreyjustörfúm og
hélt til Spánar til 5 mánaða
dvalar til að læra spænsku. Þau
skrifúðust á og þegar Kristín
kom heim kom allt af sjálfu sér.
„Við opinberuðum ekki, við
vorum orðin of gömul til
þess fannst okkur. En 19- mars
1963 giftum við okkur og byrj-
uðum að búa. Við giffum okk-
ur á miðvikudegi í sól og
blíðu. Séra Jónas Gíslason gaf
okkur saman í kapellu Háskól-
ans. Þegar hann minntist á það
í ræðu sinni að konan skyldi
vera manni sínum undirgefin
gaf Kristín mér gott olnboga-
skot. Jafnréttisbaráttan var
hafin.“
Eftir giffinguna héldu þau
strax til Bergen í Noregi þar
sem Valdimar átti að keppa á
skíðum í borgakeppni milli
Reykjavíkur, Glasgow og
Bergen. Þetta var bæði brúð-
kaupsferð og keppnisferðalag.
„Mér gekk ágætlega í sviginu
og varð annar. En í stórsviginu
varð ég fyrir því óláni að togna
illa á fæti og öxl. Brúðkaups-
ferðin breyttist því nokkuð. í
stað þess að fagna sigri í stór-
sviginu eins og ég ætlaði mér
þurfti eiginkonan, komin sex
mánuði á leið, næstum því að
bera mig slasaðan heim á
hótel.“
Þau Valdimar og Kristín eiga
þrjá syni. Jónas eðlisfræðing,
sem Kristín bar undir belti í
Bergen, feddur 3. júní 1963,
Örnólf, íslandsmeistara á skíð-
um við ffönskunám í Grenoble
háskóla, feddur 4. nóvember
1964 og Kristján læknanema,
fæddur 12. janúar 1967.
34 VIKAN 8. TBL. 1989
FYR5TU KYnm